نگرانی به خاطر معماری امنیتی بعد از جنگ جهانی

رحمان قهرمان‌پور در گفت‌وگو با ایسنا درباره مناقشه میان ایران و اوکراین و حامیان اوکراین بر سر موضوع پهپادهای روسی که مسکو در جنگ با اوکراین استفاده کرده است و ادعا شده که این پهپادها ایرانی بودند گفت: معتقدم برای فهم شرایط و تحولات فعلی اول باید اهمیت موضوع حمله روسیه به اوکراین برای اروپا را به درستی تحلیل کنیم. متاسفانه تحلیل‌هایی که در هشت ماه گذشته و نیز در آغاز شروع این جنگ نسبت به حساسیت اروپا به جنگ اوکراین در کشور وجود داشته است، حساسیت اروپا را قدری دست کم می‌گرفت.

وی خاطرنشان کرد: جنگ اوکراین به ویژه برای آلمان مساله‌ای حیاتی است. وقتی در فردای جنگ، وزیر خارجه آلمان گفت تاریخ دنیا دیگر به قبل از این جنگ بر نمی‌گردد، واضح بود خبر از یک اتفاق بزرگ می‌دهد. متعاقب آن اولاف شولتس در پارلمان خبر از تغییر سیاست خارجی آلمان داد از این رو باید همان‌ موقع متوجه می‌شدیم که این مساله نقطه عطفی در تاریخ تحولات بین‌المللی به ویژه از سوی اروپا است.

قهرمان‌پور گفت: آلمان در چهل سال گذشته سردمدار سیاست مماشات با روسیه در چارچوب اروپا بوده است و معتقد بود که از طریق تجارت می‌شود روسیه را آرام نگه داشت. بنابراین، وقتی آلمان در سیاستش نسبت به روسیه در این بحران تجدیدنظر می‌کند، واضح است اروپا دارد یک احساس خطر جدی می‌کند. علاوه بر این، حمله روسیه به اوکراین بیشتر از اینکه از لحاظ عینی خطر روسیه برای اروپا و آلمان گوشزد کند، یاداور خاطرات تلخ جنگ جهانی دوم بود. واکنش بی‌سابقه اروپا به حمله روسیه قابل توجه است و باید از سوی کارشناسان و تصمیم گیران با جدیت در نظر گرفته می‌شد. فنلاند و سوئد به طور بی‌سابقه‌ای اعلام کردند به ناتو می‌پیوندند، سوییس علیه روسیه وارد عمل شد و آلمان سیاستی که بعد از جنگ جهانی دوم درباره روسیه پیگیری کرده بود را کنار گذاشت اینها نشان می‌دهد مساله جنگ اوکراین یک جنگ بین روسیه و اوکراین یا دعوا بر سر یک بخشی از سرزمین اوکراین نیست؛ روشن است اروپا به طور جدی احساس خطر کرده است.

این کارشناس مسایل بین‌الملل در ادامه تصریح کرد: در ۲۰۱۴ در جریان الحاق کریمه به روسیه، غرب واکنش تندی نشان نداد، ولی این‌بار واکنش نشان داد.

وی گفت: آلمان، اروپا و به طور کلی نظم لیبرال غرب محور، نگران معماری امنیتی که بعد از جنگ جهانی دوم ایجاد شده بود، هستند که توسط روسیه تهدید شد. این تهدید یک خودآگاهی سیاسی در غرب ایجاد کرد و غرب را هل داد به این سمت که از افول جایگاه خودش جلوگیری کند، از این رو همه نیرویش را به کار گرفته تا روسیه را عقب بزند و تهدید کند. در این مسیر افکار عمومی اروپا و غرب هم پذیرفت که روسیه تهدید بزرگ برای اروپاست، بنابراین دولت‌های اروپایی در سیاست خود از حمایت افکار عمومی هم برخوردارند که بسیار حایز اهمیت است.

این کارشناس مسایل بین‌الملل با تاکید بر اینکه "ما نباید احساس تهدید اروپا را دست کم می‌گرفتیم" خاطرنشان کرد: جنگ اوکراین یک جنگ محدود بین روسیه و اوکراین نیست. تاکید می‌کنم که این جنگ بر سر ارزش‌های تمدنی، نظم موجود و معماری امنیتی اروپاست و اگر روسیه موفق می شد طرحش را پیاده کند، این معماری به هم می‌خورد. از این رو کشورهای لیبرال دموکراسی ثروتمند کنار هم جمع شدند تا جلوی تهدید روسیه را بگیرند. ژاپن، استرالیا، نیوزیلند، کانادا و غیره که حتی از اروپا دور بودند هم به این مساله واکنش نشان دادند پس باید متوجه بود، یک رقابت جدید بین لیبرال دموکراسی‌های ثروتمند در راس آن آمریکا قرار دارد با روسیه و چین آغاز شده است.

وی افزود: این رقابت یک جنگ جدید است، مثل جنگ جهانی دوم لشکر کشی ندارد اما آن چیزی که قطعی است، این رقابت خیلی مهم است و سرنوشت‌ساز برای غرب است و همه عزم خود را جزم کرده که روسیه و چین نتوانند این نظم موجود را بر هم بزنند و از آنجایی که هنوز مجموعه لیبرال دموکراسی برای ادامه این نبرد ابزار در اختیار دارد یعنی بیشتر از بقیه پول دارند، نظام سیاسی با ثبات و قدرت نظامی بالا دارند، از این رو فکر می کنند که می‌توانند جلوی تهدید روسیه و چین را بگیرند.

قهرمان‌پور گفت: از طرفی ناکارآمدی روسیه در اوکراین و اشتباهات فاحش باعث شده تصویری که روسیه از خود ساخته بود به عنوان ابرقدرت نظامی فرو بریزد. این اتفاق نشان داد روسیه سلاح‌های پیشرفته ندارد و اشتباهات زیادی هم در استراتژی نظامی داشت. ناتوانی در فتح کی‌یف و کشته شدن هشتاد هزار سرباز روسیه و تعداد قابل توجه ژنرال‌های روسی را هم باید اضافه کرد. در مجموع این جنگ تا الان نشان داده که روسیه آنقدر که ادعا می کرد، قوی نبود و این اعتماد غرب را بیشتر کرد و با قدرت بیشتری به مقابله با روسیه پرداخته است.

وی درباره رویکرد ایران در نگاه به بحران اوکراین و حمله روسیه به این کشور با اشاره به اینکه "در نظام تصمیم گیری کشور شاید فکر کردیم بحران اوکراین بحران بزرگی نیست" اظهار کرد: البته که اروپا و آمریکا در بزرگنمایی این مساله تاثیر داشتند اما رفتار هند، اندونزی، ترکیه، برزیل و آفریقای جنوبی را نگاه کنید. با نگاه به رویکرد این کشورها می‌بییند که فشار غرب روی آنها با شروع حمله روسیه بیشتر شد و هنوز هم ادامه دارد تا آنها هم از اروپا و آمریکا مقابل روسیه حمایت کنند یا اگر حمایت نمی‌کنند، حداقل به روسیه هم کمک نکنند. ما باید متوجه می‌شدیم وقتی قدرتی مثل چین در این مساله به روسیه کمک نکرد و حتی جانب احتیاط نگه داشت مساله فراتر از یک جنگ میان دو کشور است. ازبکستان و قزاقستان در همسایگی روسیه را نگاه کنید که چگونه خود را از گزند این تحولات در امان نگه داشتند.

وی تصریح کرد: فاز بعدی بحران احتمالا بر سر تایوان و رقابت میان آمریکا و چین خواهد بود یعنی دعوای بزرگتری در پیش است. پس باید تحلیل درستی از تغییر معادلات داشته باشیم و بر همان اساس سیاست خارجی را تنظیم کنیم. معتقدم ما هم ناگزیریم سیاست متوازن در برابر این دو جبهه داشته باشیم. به لحاظ تاریخی هم هر وقت در مدار رقابت قدرت‌های بزرگ قرار گرفتیم، اگر ضعیف بودیم، ضعیف‌تر شدیم، اگر قوی بودیم، ضعیف شدیم.

قهرمان‌پور تاکید کرد: ژئوپلیتیک ما طوری نیست که قدرت‌های بزرگ نسبت به آن بی‌تفاوت باشند. در جنگ جهانی دوم، دول متفقین ایران را پل پیروزی می‌دانستند. با توجه به این مساله باید توجه داشته باشیم که قرار گرفتن در مدار قدرت‌های بزرگ به تضعیف ما منجر می‌شود.

این کارشناس مسایل بین‌الملل با بیان این اعتقاد که هشت ماه از جنگ روسیه و اوکراین می‌گذرد و روسیه هر روز ضعیف‌تر و به یک قدرت در حال افول در حال تبدیل شدن است گفت: روسیه می‌خواهد آبرومندانه مساله را جمع کند، اما نمی‌تواند. از نظر نیروی هوایی و اقتصاد وابسته به نفت و گاز، فناوری پیشرفته برای صادرات در تنگناست و زندگی اش به لحاظ اقتصادی به اروپا وابسته است. از این رو رهبران روسیه می‌دانند بدون اروپا نمی‌توانند زندگی کنند و ناگزیر است با اروپا به تفاهم برسد. محاسبات و تحلیل‌ها نشان می‌دهد تا ده الی پانزده سال آینده روسیه تحت تاثیر جنگ اوکراین ضعیف‌تر می‌شود. امروز روسیه فقط با قدرت سلاح‌های هسته‌ای استراتژیکش مهم قلمداد می شود، اما از جهات دیگر رو به افول است. سیستم سیاسی‌اش هم به گونه‌ای است که وابسته به شخص پوتین است از این رو معتقدم روسیه با این جنگ دچار یک اشتباه استراتژیک شده است و به زودی هم نمی‌تواند آن را جبران کند.

وی در پاسخ به اینکه با این تحلیل و شرایط موجود ایران باید دقیقا کجا بایستد که از طرفی روابطش با روسیه آسیب نبیند و از سویی از گزند تحولات و سیاسی‌کاری ها و اعمال فشار آمریکا و اروپا دور بماند، گفت: تصمیمی که امروز می‌گیریم با تصمیمی که شش ماه دیگر می‌گیریم حتما متفاوت است. اول باید تحلیل دینامیک و پویا از تحولات داشته باشیم. تحلیل هایی که شنیده و دیده می‌شود متاسفانه برآمده از نظام کارشناسی نیست. شاید هم صدای کارشناسان شنیده نمی‌شود. وقتی یک عده می گویند "زمستان سخت برای اروپا در راه است" و بعد کارشناسان استدلال می‌کنند که این طور نمی شود اما این صدا شنیده نمی شود می توان پیش بینی کرد که در مسایل مهم‌تر هم این صدا شنیده نمی‌شود.

قهرمان‌پور تصریح کرد: در این نظام کارشناسی نمی‌توانید از فعالان رسانه‌ای و توییتری استفاده کنید، باید یک تحلیل دقیق داشته باشید. متاسفانه ظرفیت کارشناسی ما ضعیف است یا کارشناس ما صدایش شنیده نمی شود یا کارشناس‌ها ترجیح می‌دهند اصلا صحبت نکنند. تعجب می کنیم که این همه هشدار می‌دهیم اما نظام تصمیم‌گیری ما حساسیت مساله را درک نمی‌کند. ما نیاز داریم نظام کارشناسی کارا و پویا داشته باشیم که تحلیل دقیقی از صحنه به تصمیم‌گیران ارایه دهد. معتقدم اگر این روند اصلاح نشود و به همین مسیر ادام دهیم دیر یا زود باید در مدار قدرت‌های بزرگ قرار بگیریم و هزینه این انتخاب کم نخواهد بود.

وی گفت: تصمیمی که شش ماه بعد می‌خواهیم بگیریم را باید همین امروز بگیریم. مسئولان کشور باید بدانند شرایط با این وضعیت برای روسیه بهتر نخواهد شد و بر این اساس باید تصمیم گیری شود.

این کارشناس مسایل بین‌الملل تاکید کرد: ما کاری به روسیه و آمریکا نباید داشته باشیم. باید منافع خودمان را در نظر بگیریم. آینده جنگ اوکراین به ما ربطی ندارد. امروز مساله اوکراین است، فردا تایوان. نباید وابسته به این و آن باشیم. منافع ما اقتضا می‌کند سیاست متوازن داشته باشیم، ولی اگر زمان بگذرد برای این سیاست متوازن هم دیگر وقت نیست.

قهرمان‌پور در پاسخ به اینکه در این مرحله که فشارهای غرب و آمریکا بر سر موضوع پهپادها بر ایران است و می تواند این مساله بر دیگر موضوعات بین‌المللی ایران تاثیر بگذارد چه باید کرد؟ گفت: یک اصل پذیرفته شده در سیاست بین‌الملل این است که همه بر اساس منافع خودشان کار می‌کنند و ما هم باید روی این مساله بایستیم. بر اساس پیمان مونترو عبور از تنگه داردانل و بسفر در شرایط جنگی تابع این پیمان است، زمانی که جنگ اوکراین شروع شد، یکی از اصلی‌ترین تهدیدات برای ترکیه این بود که چطور هر دو طرف را راضی نگه دارد. اما ترکیه با وجود تعامل خوبی که با روسیه دارد به چهار کشتی جنگی روسیه اجازه نداد که به این آبها وارد شوند. بنابراین، این طور نیست که راهی نداشته باشیم، باید بر روی منافع خودمان تاکید کنیم.

وی ادامه داد: آمریکا به هند فشار آورد که حمله روسیه را محکوم کند اما وزیر خارجه هند در مقاله‌ای گفت، بر اساس منافع ملی هند این حمایت به نفع ما نیست. باید منافع ملی‌مان را به طرف‌های مختلف توضیح دهیم. باید به دشمن و دوست و افکار عمومی جهان و منطقه این توضیح را بدهیم و از منافع خود دفاع کنیم، نه اینکه در عرض شش ماه، شش بار تغییر موضع دهیم. ما ابزارهای زیادی از جمله سیاست بین‌الملل، حقوق بین‌الملل، منشور سازمان ملل و فروم‌های بین‌المللی داریم، باید حرف بزنیم و اینها شدنی است. ببینید اندونزی بر سر برگزاری اجلاس جی ۲۰ وزیران خارجه چه کار کرد، آمریکا گفت سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه را نباید به اجلاس دعوت کنید اما او هر دو وزیر خارجه آمریکا و روسیه را دعوت کرد و برای اجلاس سران هم بایدن و هم پوتین را دعوت کرده است.

قهرمان‌پور با انتقاد از این که کشورهای دیگر سخنگوی منافع و سیاست‌های ایران در منطقه و دنیا شوند، گفت: قرار نیست کسی در سیاست بین‌الملل برای ما سخنگو باشد، این برای سیاست خارجی ایران عیب بزرگی است که به جای خودمان دیگران را واسطه کنیم تا از ما دفاع کنند. باید از کشورهای دیگر یاد بگیریم مثل ترکیه و اندونزی و غیره که چطور در این موضوع خود را از گزند تحولات نجات دادند.