از دیدار با علوی‌های مخالف بشار اسد تا دیدار با رئیس سابق ائتلاف معارضه
بازی پیچیده کرملین در پرونده سوریه!
طی دو هفته اخیر، مقامات روسیه با معارضین سوری نشست‌هایی را برگزار و خبر آن را در رسانه‌های خود منتشر کرده‌اند.
نسیم آنلاین : طی دو هفته اخیر، مقامات روسیه با معارضین سوری نشست‌هایی را برگزار و خبر آن را در رسانه‌های خود منتشر کرده‌اند.
مذاکرات در چنین سطوحی و بازنشر آن توسط مسکو، در طول بحران نه ساله سوریه بی‌سابقه بوده و نشان می‌دهد مسکو قصد دارد بازی جدید و پیچیده‌ای را در سوریه دنبال کند.
مسکو طی نه سال اخیر به طور جدی در عرصه‌های سیاسی و نظامی از حکومت قانونی سوریه حمایت کرده است؛ با این حال طی دو هفته اخیر پالس‌های روشنی فرستاده که نشان می‌دهد مسکو در پی آن است که تغییراتی - هرچند محدود - در دمشق صورت پذیرد. مهم‌ترین رویدادها در این زمینه را باید نشست با معارضین علوی‌مذهب و دیدار بوگدانف با احمد معاذ الخطیب دانست. در این گزارش، به صورت کوتاه هر دو مورد را مرور می‌کنیم.
نشست با معارضین علویمذهبدر روز ۱۵ ژوئن نمایندگان حکومت سوریه با شخصیت‌های سرشناس علوی معارض حکومت در شهر ژنو دیدار کردند. در این دیدار، علوی‌های معارض با برشمردن برخی مسائل ادعا کردند طی سال‌های حکومت حافظ اسد و بشار اسد فشارهای مضاعفی به علوی‌ها وارد شده و علیرغم سطح بالای تحصیلات، تعمدا فقر و بیکاری در مناطق علوی‌نشین بالا بوده تا فرزندان این مناطق یا به دمشق و مناطق مرکزی سوریه مهاجرت کرده تا درصد علوی‌ها را در شهرهای مهم مانند دمشق و حمص بالاتر ببرند و یا این‌که برای اشتغال، به استخدام ارتش و نهادهای نظامی و امنیتی درآیند! آن‌ها در این جلسه با اشاره به روند شکل‌گیری کشور سوریه و فرآیند حاکم در دوران قیمومیت فرانسه، خواستار یک حکومت فدرال سکولار همراه با خودمختاری محلی شدند که تمام مقامات دولت فدرال و محلی از طریق انتخابات بر سر کار آمده و به صورت دوره‌ای تغییر کنند! هم‌چنین در این جلسه ادعا شد: «جامعه علوی‌ها ترجیح می‌دهد به جای ایران، روسیه در مناطق بومی آن‌ها حضور پررنگی داشته باشد؛ زیرا اشتراکات فرهنگی ما با روسیه بیش‌تر است! ایرانی‌ها فرهنگ بسته‌ای دارند و همین موضوع مشکلات و محدودیت‌هایی را برای علوی‌ها ایجاد کرده؛ در حالی که روس‌ها به مرور نشان دادند که حضور نظامی‌شان در سوریه تنها به سود دولت نبوده، بلکه به سود توده‌های ملت سوریه و به خصوص علوی‌ها تمام شده است!»
نماینده روسیه نیز در این جلسه بر ضرورت حمایت از روند سیاسی حل بحران سوریه، پیشبرد کار شورای تدوین قانون اساسی، اصلاحات سیاسی در سوریه و مذاکرات سوری سوری تأکید کرد و یادآورد شد که روسیه نسبت به حمایت از کیان کلی حکومت سوریه، تمامیت ارضی این کشور و... متعهد است؛ اما حضور آن‌ها در سوریه برای حمایت از افراد نیست! به صورت کوتاه می‌توان این‌گونه جمع‌بندی کرد که روسیه شاید نخستین کشوری است که به صورت جدی معارضین علوی را مورد توجه قرار داده است! حتی دولت‌هایی که بیش‌ترین دشمنی و مخالفت را با نظام سوریه داشتند، معمولا علوی‌های معارض را چندان مورد توجه قرار نمی‌دادند! توجه ویژه به علوی‌ها نشان می‌دهد روسیه در این زمینه طرح مشخصی را دنبال می‌کند.
دیدار بوگدانف با معاذ الخطیبدومین دیدار از اهمیت بیش‌تری برخوردار است. در روز ۲۳ ژوئن، میخائیل بوگدانف معاون وزیر امور خارجه روسیه در سفر به دوحه با «احمد معاذ الخطیب» رئیس سابق ائتلاف معارضه دیدار کرد. این دیدار بازتاب گسترده‌ای داشت؛ زیرا معاذ الخطیب طی سال‌های اخیر از اظهار نظر علنی و حضور در مجامع بزرگ سیاسی خودداری می‌کرد و فعال شدن دوباره وی، توجه زیادی را برانگیخت. میخائیل بوگدانف از ابتدای بحران سوریه یکی از مهم‌ترین مسئولین این پرونده بود که به طور مشخص طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹ مسئولیت اصلی پرونده سوریه را در کرملین بر عهده داشت. او به عنوان نماینده ویژه پوتین در خاورمیانه، کارگردان اصلی ورود روسیه به جنگ داخلی سوریه، حمایت مسکو از کودتای السیسی در قاهره، تصریح روسیه بر حق رژیم اشغالگر قدس برای انتقال پایتخت خود به بیت المقدس غربی و... بوده است و حالا سفر وی به دوحه برای دیدار با معاذ الخطیب نباید کم‌اهمیت تلقی شود.
وزارت امور خارجه روسیه در اطلاعیه خود پیرامون این دیدار نوشت: «بوگدانف در دوحه، پایتخت قطر، به صورت مبسوط در مورد رویکردهای مختلف نسبت به وضعیت کنونی سوریه با تمرکز بر چشم‌انداز حل سیاسی بحران بر مبنای قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت به رایزنی پرداختند.» در این اطلاعیه، جزئیات رایزنی‌ها منتشر نشده؛ اما به صراحت بر پایه و مبنا گرفتن قطعنامه ۲۲۵۴ تأکید شده است.
از سوی دیگر، جنبش «سوریه امروز» (سوریة الیوم) به ریاست معاذ الخطیب نیز در اطلاعیه‌ای که پیرامون این دیدار منتشر کرد، جزئیات چندانی را بازگو نکرد: «طرفین رویکردهای خود را صریحا طرح کرده و به نقد و رایزنی پرداختند. مقرر شد که بحران سوریه از طریق راه حل سیاسی مطروحه در قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت دنبال شود که به اهداف تعیین شده بین المللی دست یابد. هم‌چنین در مورد وضعیت ناگوار و بحران انسانی حاکم بر سوریه صحبت و تأکید شد که مشکلاتی که ملت سوریه به علت سیاست‌های غلط نظام با آن دست و پنجه نرم می‌کند، باید به سرعت حل شود.»
اطلاعیه طرفین نشان می‌دهد مطالبی که در جلسه رایزنی مطرح شده قرار نیست به صورت جزئی افشا شود؛ اما یکی از حقوقدانان سوری معارضه به نام «فراس حاج یحیی» در صفحه شخصی خود در فیس بوک، جزئیاتی را منتشر کرد که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است: «بر پایه اطلاعات موثق به دست آمده، روس‌ها به خطیب پیشنهاد دادند تا ریاست دولت وحدت ملی را با اختیارات گسترده (و البته به صورت مشروطه و مقید) در اختیار بگیرد؛ همزمان بشار اسد نیز در منصب ریاست جمهوری باقی بماند و بتواند تنها برای یک بار در انتخابات ریاست جمهوری کاندید شود. ضمن این‌که روس‌ها نیز دستگاه‌های امنیتی را حفظ و در عین حال پالایش و تجدید بنا کنند!» پیرامون گزارش فوق باید گفت منظور از ریاست دولت وحدت ملی، عملا منصب «نخست وزیری» است که ریاست قوه مجریه را به دست می‌گیرد. «اختیارات گسترده» نیز بر این نکته دلالت می‌کند که اختیارات رئیس دولت وحدت ملی بیش‌تر از اختیارات فعلی نخست وزیر در نظام سوریه خواهد بود. اما «مقید و مشروطه بودن آن» نشان می‌دهد معاذ الخطیب نمی‌تواند وارد حیطه قدرت بشار اسد و سیطره بر نهادهای انتظامی، نظامی و امنیتی شود.
به گزارش فارس حاج یحیی، معاذ الخطیب در واکنش به این پیشنهاد، خواستار فرصت زمانی برای تأمل بیش‌تر شده است: «رئیس سابق ائتلاف ملی سوریه در این مورد نقدها و مواضع خود را بیان کرده و ضمن طرح برخی شروط و مطالبات، خواستار مهلت و مذاکرات بیش‌تر برای ارائه پاسخ نهایی شد.»
روزنامه قطری «العربی الجدید» در واکنش به گزارش حاج یحیی، با دفتر معاذ الخطیب تماس گرفت. صبح پنجشنبه ۲۵ ژوئن، پاسخ معاذ الخطیب به صورت کوتاه مخابره شد: «نیمی از گزارش بر پایه اطلاعات اشتباه است! نقل قول های فاقد منبع، از اعتبار چندانی برخوردار نیستند.»
در مجموع می‌توان این گونه جمع‌بندی کرد که قطعا بوگدانف حامل پیام یا طرح مهمی بوده که برای آن به دوحه سفر می‌کند. استنکاف طرفین مذاکرات از افشای جزئیات ارائه شده نیز بر ابهام و البته اهمیت این مذاکرات می‌افزاید. در صورت وقوع دور دوم مذاکرات میان معاذ الخطیب و بوگدانف می‌توان نتیجه گرفت که رخدادهای مهمی در پشت پرده در جریان است.
جمعبندیبعد از انتقادات صریح رسانه‌های روسی از بشار اسد و تنش‌هایی که در ماجرای «رامی مخلوف» پیش آمده، سومین پالس را مسکو طی هفته‌های اخیر و همزمان با اجرای قانون قیصر ارسال می‌کند. در واقع روسیه دارد پیام می‌دهد که نسبت به حفظ ساختار نظام و سازمان‌های نظامی و امنیتی آن بسیار حساس است؛ اما در عرصه سیاسی در پی اصلاحاتی است تا دولتی مشترک میان بخش‌هایی از نظام و معارضه تشکیل گردد!
در این راستا «رائد جبر» مدیر دفتر الحیاة در مسکو و یکی از برجسته‌ترین کارشناسان عربی حوزه روسیه می‌گوید: «روسیه از همان سال ۲۰۱۱ در پی تغییراتی در دمشق بود. در واقع مسکو تلاش می‌کرد تا جایگاه خود را در سوریه تثبیت کرده و بعد از تحمیل خود به عنوان طرف بزرگ‌تر، با اصلاحات سیاسی - مشروط بر این‌که چهارچوب مشخص و قابل مهاری داشته باشد - همراهی کند. اقدامات اخیر روسیه نیز زمینه‌سازی برای پیشبرد حل سیاسی بحران سوریه بر پایه قطعنامه ۲۲۵۴ سازمان ملل است.»
قطعنامه ۲۲۵۴ در سال ۲۰۱۵ با اجماع ۱۵ عضو شورای امنیت به تصویب رسید. پیش‌نویس این قطعنامه از سوی آمریکا ارائه شده بود. بر پایه این قطعنامه، باید در سوریه دولت انتقالی تشکیل شده و این دولت نیز برآمده از انتخاباتی باشد که تحت نظارت سازمان ملل برگزار می‌شود. قانون اساسی طی دوره حکومت انتقالی باید نوشته و بعد از همه‌پرسی اجرایی شود. حداکثر مهلت تدوین قانون اساسی و اعتبار دولت انتقالی به ترتیب ۶ و ۱۸ ماه می‌باشد. هم‌چنین در قطعنامه مزبور بر برقراری آتش‌بس در سرتاسر سوریه تأکید شده است. این قطعنامه نسبت به آینده بشار اسد کاملا سکوت کرده است.
با توجه به این توضیحات می‌توان نتیجه گرفت روسیه در این مرحله به دنبال تشکیل دولت انتقالی و تسریع در فرآیند تدوین قانون اساسی است. حال پرسش بعدی این خواهد بود که آیا روسیه با برگزاری انتخابات سراسری و تحت نظارت سازمان ملل کنار خواهد آمد؟
