مکانیسم ماشه یا شکایت اروپا از خود!
در پی کاهش تعهدات برجامی ایران آن‌هم به خاطر بدعهدی‌های غرب، اروپا روز سه‌شنبه مکانیزم ماشه را فعال کرد.
معنای توافق در زبان عامیانه به مهنای یک بده‌و‌بستان ساده است. بدین معنا که شما حاضرید برای بدست آوردن یک امتیازی و یا در امان ماندن از یک تهدیدی، دست به سلسله اقداماتی بزنید و یا به بخشی از تقاضای طرف مقابل تن دهید. برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام، توافقی بود که ایران بواسطه آن حاضر شد تا برنامه‌های هسته‌ای خود، از جمله غنی‌سازی را تا حدی محدود کند و در ازای آن بخشی از تحریم‌های ظالمانه غرب و شورای امنیت علیه کشورمان لغو گردد. جدا از این مسئله که آیا برجام، حقیقتا توافقی کامل برای ایران بوده یا خیر؟ و یا اینکه، آیا ضمانت‌های اجرایی محکمی در آن در نظر گرفته شده بود یا نه؟ در این گزارش قصد داریم تا به میزان پایبندی ایران به این توافق در مقایسه با سایر کشور‌های غربی بپردازیم.
پایبندی کامل ایران به برجام
جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدا مو‌به‌مو تعهدات خود ذیل برجام را به صورت کامل و شفاف انجام داد، ولی از همان روز اول طرف غربی بدعهدی‌های خود را آغاز کرد و چوب لای چرخ برجام می‌گذاشت. اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، تحت عناوینی همچون برنامه‌های موشکی و حمایت از هسته‌های مقاومت در منطقه غرب‌آسیا، طی همان ماه‌های اولیه مشهود بود.
اما دولت اوباما در امتداد سیاست‌ورزی‌های پیچیده خود علیه ایران، همواره در محافل عمومی و دیپلماتیک از توافق با ایران دفاع می‌کرد، هرچند که عملا سعی داشت تا امتیازات برجامی برای ایران را به حداقل برساند. به زعم اوباما، دشمنی بدون سلاح هسته‌ای خیلی بهتر از دشمنی است که قابلیت تولید سلاح هسته‌ای داشته باشد.
با روی کار آمدن دونالد ترامپ ورق برگشت و وی به صورت آشکار از برجام انتقاد می‌کرد و معتقد بود که باید بار دیگر با ایران مذاکره کند تا امتیازات بیشتری را کسب کند. ترامپ که توافق‌های زیادی را زیر پا گذاشت، نهایتا در ۱۸ اردیبهشت از برجام که توافقی بین‌المللی بود، به صورت یک‌جانبه خارج شد. اقدام ترامپ اعتبار مخدوش آمریکا در فضای جهانی را خدشه‌دار‌تر هم کرد. پس از آن بود که تحریم‌های آمریکا به صورت سریالی متوجه شخصیت‌های حقیقی و حقوقی ایران شد. واشنگتن همچنین برای شرکت‌های اروپایی خط و نشان کشید که در صورت تجارت با ایران آن‌ها را مشمول تحریم‌ها خواهد کرد.
وعده‌های توخالی اروپا پس از خروج آمریکا از برجام
از آن تاریخ تاکنون، ایران بار‌ها اعلام کرد که هیچ یک از مزایای برجام متوجه کشورمان نمی‌شود و باقی ماندن در توافقی که تنها هزینه دربر دارد برای ایران منطقی نیست. اروپایی‌ها، در همین اثنا، ضمن تشویق ایران به پایبندی به برجام، تاکید کردند که تمام تلاششان را می‌کنند تا رابطه تجاری با ایران را احیاء کنند و منافع برجام را متوجه ایران نمایند. پس از گذشت ماه‌ها رایزنی، بحث و تبادل نظر، اتحادیه اروپا اقدام به بازگشایی کانال مالی ویژه، موسوم به اینستکس کرد. اقدامی که تقریبا حاصلی دربر نداشت و به گفته برخی حتی توهین‌آمیز هم بود، چراکه به نحوی سازوکاری برای دریافت غذا و دارو در برابر نفت بود! آمریکایی‌ها حتی همین کانال ارتباطی را هم مورد هجمه قرار دادند و اعلام کردند که در صورت تبادل اقلامی به غیر از موارد انسان‌دوستانه، شرکت‌های اروپایی را تحت تحریم قرار خواهند گرفت.
پوچ بودن وعده‌های قاره سبز و از سویی دیگر معطلی ظرفیت‌های عظیم داخلی برای اقدام اروپایی‌ها، نهایتا ایران را بر آن داشت تا به صورت تدریجی و گام به گام آن هم بر اساس نص صریح توافق‌نامه، از برجام خارج شود. البته ایران از همان ابتدای گام اول، تصریح کرده بود که اگر طرف غربی به تعهدات خود ذیل برجام عمل کند، ایران هم مجددا به توافق باز خواهد گشت.
کاهش تعهدات برجامی ایران
روز‌ها به سرعت می‌گذشت و در حالی که ایران همچنان پایبندی خود به برجام را کاهش می‌داد، هیچ تحرک جدیدی از سوی اروپا دیده نمی‌شد. طی روز‌های اخیر و با ترور ناجوانمردانه سپهبد سلیمانی و دیگر هم‌رزمان شهید ایشان طی حمله‌ای از سوی نظامیان تروریست آمریکایی، ایران طی آخرین گام خود، به صورت کامل از برجام خارج شد و اعلام کرد که هیچ محدودیتی برای غنی‌سازی خود لحاظ نمی‌کند.
تصمیم ایران، با واکنش سریع اروپایی‌ها همراه بود، آن‌ها ابتدا از ایران خواستند تا به برجام بازگردد، ولی هنگامی که شاهد اراده قوی ایران در خروج از برجام بودند، پس از جلساتی مشورتی، اعلام کردند که مکانیزم ماشه را فعال کردند. مسکو به این اقدام اروپا واکنش نشان داد و تاکید کرد که تنش‌ها در منطقه بواسطه این تصمیم افزایش خواهد یافت.
فعال‌سازی مکانیسم ماشه
اما در توضیح مکانیزم ماشه باید گفت که روند حل اختلافی است که ذیل توافق برجام پیش‌بینی شده است. طرف‌های حاضر در توافق‌نامه، در صورتی که تخلفی از عضوی سر بزند، در کمیسیون مشترک برجام طرح شکایت می‌کنند. چنانچه رایزنی اعضا، طی ۳۵ روز به نتیجه محسوسی نرسد، موضوع به اطلاع شورای امنیت سازمان ملل می‌رسد. شورای امنیت ۳۰ روز وقت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آن‌ها تصمیم بگیرد. نکته مهم در این رای‌گیری این است که قاعده ۹ از ۱۵ رای حساب می‌شود و اعضای دائم شورای امنیت نمی‌توانند از حق وتو استفاده کنند.
نکته مهم درباره تحریم‌های شورای امنیت این است که نیازی به معماری جدیدی ندارد و همان تحریم‌هایی که قبل از برجام علیه ایران وجود داشته، دقیقا بدون تغییری به جای خود باز می‌گردد. گفتنی است، که از نقطه نظر اقتصادی، پس از تحریم‌های همه جانبه آمریکا علیه ایران، سایر تحریم‌ها از کارکرد قدرتمندی برخوردار نیستند و بیشتر جنبه تبلیغاتی داردند. هرچند که در این میان، نباید از جنبه سیاسی قطعنامه‌های شورای امنیت غافل شد.
سخن پایانی
اروپا در حالی ایران را به نقض تعهدات برجامی محکوم می‌کند که خود عملا هیچ اقدام مثبتی جهت حفظ توافق هسته‌ای برنداشته است. وابستگی شدید بروکسل به آمریکا، در موضوعات اقتصادی و حتی نظامی، باعث شده که اروپا استقلال عمل خود در قبال برجام را از دست دهد و عملا از ترس تحریم‌های واشنگتن، از وعده‌های خود مبنی بر اجرای تدابیری برای تسهیل رابطه تجاری با ایران، عقب‌نشینی کند.
«باشگاه خبرنگاران جوان»
