سر نخ ماجرای قتل حمزه بن لادن؟؛ بازخوانی تجربه قتل مشکوک رئیس محکمه شرعی شاخه القاعده در سوریه

نسیم آنلاین : هنوز ماجرای قتل حمزه بن لادن مبهم مانده و همین ابهام منشأ گمانه‌زنی‌های بسیار شده است. به راستی چه عاملی باعث شد فردی که تا ۵ ماه قبل آمریکا برای وی جایزه میلیون دلاری تعیین کرده بود، در سکوت کامل به قتل برسد؟ در این زمینه به نظر می‌رسد یکی از نکاتی که باید مورد توجه قرار گیرد، تشکیلات «تنظیم حراس الدین» و مشخصا یکی از رهبران آن به نام «سیف العدل» مصری باشد! در این راستا بازخوانی ماجرا از اهمیت به سزایی برخوردار است.

گروه تروریستی «تنظیم حراس الدین» شاخه القاعده در سوریه که صریحا و رسما بر بیعت خود با «ایمن الظواهری» رهبر سازمان جهانی القاعده تأکید می‌کنند، این روزها شاهد اختلافات وسیع و بزرگی است؛ به طوری که به نظر می‌رسد نه‌تنها فشارهای بیرونی و فشارهای متحد (و رهبر!) دیروز آن‌ها یعنی ابومحمد الجولانی بلکه فشارهای داخلی ناشی از بدگمانی و اختلاف شدید باعث شده این گروه در ضعیف‌ترین وضعیت ممکن به سر ببرد.

در این میان، مهم‌ترین مشکل یا چالش سران حراس الدین را باید مسأله اتهام «رابطه با آمریکا برای حذف و تصفیه رقبای داخلی» خواند! این اتهام بعد از عملیات اخیر ائتلاف بین المللی به فرماندهی آمریکا در ترور گروهی از سران حراس الدین (أبو الفدا التونسی، أبو عمرو التونسی، أبو یحیى الجزائری، أبوذر المصری، أبو ابراهیم الشامی و أبو دجانة التونسی) به اوج خود رسیده است. ماجرای این ترور را در سه قسمت بازخوانی می‌کنیم.

قسمت اول این ماجرا به معرفی گروه تروریستی حراس الدین اختصاص دارد؛ در قسمت دوم ، عملیات ترور ابو عمرو التونسی به عنوان مهم‌ترین رقیب داخلی رهبران حراس الدین را مرور می‌کنیم و در قسمت سوم به بحران مالی حراس الدین از یک طرف و سابقه حضور حمزه بن لادن در سوریه و رقابت پنهان وی با سران حراس الدین خواهیم پرداخت.

مهم‌ترین نتیجه‌گیری این است که شواهد نشان می‌دهد رهبران القاعده در سوریه همکاری اطلاعاتی روشنی با آمریکا دارند تا رقبای خود را از طریق بمباران‌های ائتلاف به قتل برسانند! نه‌تنها رهبران حراس الدین (شاخه فعلی القاعده در سوریه)، بلکه ابو محمد الجولانی (مؤسس جبهه النصره و نخستین کسی که رسما سازمانی وابسته به القاعده را در سوریه پایه‌ریزی کرد) نیز در این زمینه ید طولایی دارد که در گزارش‌های مجزایی به آن خواهیم پرداخت.

با توجه به سابقه حضور حمزه بن لادن در سوریه و اختلاف وی با سران فعلی حراس الدین، احتمال نقش‌آفرینی سیف العدل مصری، سامی العریدی و ابو همام الشامی در ترور فرزند مؤسس القاعده را باید جدی گرفت. در قسمت نخست این گزارش، به معرفی تشکیلات حراس الدین بسنده می‌کنیم.

پیش از آغاز لازم به یادآوری است که هسته‌های اولیه گروه تروریستی «حراس الدین» در سال ۲۰۱۶ تأسیس شد. در میانه ۲۰۱۶، ابو محمد الجولانی رهبر وقت جبهه النصره (شاخه رسمی القاعده در سوریه) برای نخستین بار در برابر دوربین‌های تلویزیونی حاضر شد و با اعلام انحلال جبهه النصره، از تأسیس «جبهه فتح الشام» خبر داد. او در این پیام تصویری، بر «قطع ارتباط تشکیلاتی با القاعده» تأکید کرد.

در آن زمان بخشی از سران النصره مانند «سامی العریدی» (بالاترین مقام شرعی النصره طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴) و «ابو جلیبیب» (فرمانده النصره در جنوب سوریه) ضمن اعلان مخالفت با این تصمیم، از پیوستن به فتح الشام خودداری کردند. آن‌ها با صدور پیام‌های کوتاهی ضمن تجدید بیعت با ایمن الظواهری اعلام کردند الجولانی را «بیعت‌شکن» می‌دانند و تأسیس فتح الشام را فاقد توجیه شرعی خواندند!

اعلان انحلال النصره و تأسیس فتح الشام و در متعاقبا انفکاک کامل از القاعده، باعث شد کسانی که به الظواهری و القاعده وفادار بودند مسیر خود را از الجولانی جدا کرده و در پی تشکیلات تازه‌ای باشند.

با این حال، چند روز بعد الظواهری در یک پیام با تأکید بر این‌که «رابطه میان برادران ایمانی به مراتب مستحکم‌تر از رابطه بیعت و تشکیلاتی است» مهر تأیید بر اقدام الجولانی زد و آن را ناشی از «اقتضائات جهاد در سرزمین شام» خواند! همین موضوع باعث شد تلاش‌های سامی العریدی به جایی نرسد و او منزوی گردد.

چندی بعد الظواهری به فریب‌کاری الجولانی و بازی خوردن خود در این ماجرا پی برد و با انتشار چند پیام، انتقادات مستقیم و غیرمستقیم خود را نسبت به این ماجرا بیان کرد. در مقابل «عبد الرحیم عطون» (بالاترین مقام شرعی در فتح الشام و بعدها تحریر الشام) پاسخ الظواهری را داد تا به این ترتیب اختلاف میان طرفین علنی گردد. در چنین فضایی، تلاش‌ها برای احیای القاعده در سوریه با ظهور تشکیلات جدید جدی‌تر شد؛ اما الجولانی به سرعت تمام تلاش‌ها را منکوب می‌کرد که اوج آن‌ها بازداشت ابوجلیبیب و سامی العریدی بود.

در نوامبر ۲۰۱۷ بخشی از تحریر الشام (تشکیلات جدید تحت رهبری الجولانی) در منطقه بادیه وسطی رسما جدایی خود از این تشکیلات را اعلام و در پرچم‌های خود مجددا از آرم القاعده استفاده کرد. آن‌ها تشکیلات خود را «جیش الملاحم» نامیدند؛ در حالی که هنوز بخشی از این گروه از نام تشکیلاتی سابق خود در تحریر الشام با عنوان «جیش البادیه» استفاده می‌کردند.

اندکی بعد در سال ۲۰۱۸ حراس الدین رسما اعلام وجودیت کرد. بلافاصله بعد از اعلان تأسیس این تشکیلات، عمده گروه‌های پراکنده وفادار به القاعده مانند «جیش الملاحم»، «جیش الساحل»، «جیش البادیة»، «سرایا الساحل»، «سریة کابل» و «جند الشریعة» با صدور بیانیه‌ رسمی از پیوستن خود به این تشکیلات خبر دادند.

در بیانیه اعلام موجودیت این تشکیلات، اعضای رهبری آن معرفی شدند که در ادامه به اختصار هر یک را معرفی می‌کنیم:

او قاطع‌ترین فرمانده محلی النصره بود که طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ فرماندهی النصره در ادلب را بر عهده داشت. بارها اخبار ترور وی منتشر شد و از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ نیز زندگی کاملا مخفیانه‌ای داشت؛ به طوری که هیچ خبری از وی منتشر نمی‌شد و بسیاری از سران النصره نیز تصور می‌کردند او مرده است.

همان گونه که پیش‌تر ذکر شد سامی العریدی عالی‌ترین مقام شرعی النصره از زمان تأسیس آن تا سال ۲۰۱۴ را در اختیار داشت و نفر دوم این تشکیلات به شمار می‌رفت. او یکی از سران شرعی القاعده و النصره در مباحثات معروف با سران شرعی داعش و شخص ابو محمد العدنانی سخنگوی داعش در اختلافات سال ۲۰۱۳ و سال ۲۰۱۴ به شمار می‌رفت.

ابو جلیبیب یا «ایاد الطوباسی» داماد ابو مصعب الزرقاوی، مؤسس و فرمانده جبهه النصره در استان درعا بود که به علت سابقه دیرین جنگ در کنار نیروهای القاعده در افغانستان و عراق و انتساب به ابو مصعب الزرقاوی از شهرت و نفوذ بالایی برخوردار بود.

ابو خدیجه اردنی یا «بلال خریسات» نیز از مؤسسین و رهبران درجه اول جبهه النصره بود که در درگیری‌های میان النصره و داعش در خط مقدم مباحث اعتقادی حمایت از الجولانی (النصره) قرار داشت. او سال‌ها مسئول امنیتی و شرقی النصره در مناطق مختلف مانند غوطه شرقیه، بادیه حمص و... بود.

در میان مؤسسین رده اول حراس الدین، تنها کسی که سابقه پررنگی در النصره نداشت «سیف العدل» بود. از قضا همین فرد، بیش‌ترین سابقه را در القاعده داشت و از نزدیکان بن لادن و ایمن الظواهری محسوب می‌شد.

سیف العدل یا محمد صلاح الدین زیدان اهل مصر، از دهه هشتاد میلادی به فعالیت‌های سلفی جهادی و در ادامه به القاعده پیوست و در این زمینه از تمام افراد فوق‌الذکر قدیمی‌تر محسوب می‌شود. او سال ۱۹۹۲ همراه با بن لادن به سودان و در ادامه سومالی و یمن رفت و همراه با وی در سال ۱۹۹۶ به افغانستان بازگشت. همین سفرها باعث شد سیف العدل در عالی‌ترین رده‌های رهبری سازمان القاعده قرار گیرد؛ به طوری که او را «فرمانده نظامی القاعده» می‌خواندند.

در سال ۲۰۱۵ سیف العدل همراه با چند شخصیت برجسته دیگر القاعده در آن زمان مانند ابو الخیر مصری، ابو القسام اردنی و... در پی توافقی از زندان یکی از کشورهای منطقه آزاد شده و به سوریه رفتند. با توجه به این‌که در سال ۲۰۱۵ با ترور ابو خالد، جماعت خراسانی و... خلأ بزرگی از نظر فقدان چهره‌های قدیمی القاعده (کسانی که از دهه ۸۰ به بن لادن پیوسته بودند) در سوریه پدید آمده بود، سیف العدل به سرعت مورد توجه ایمن الظواهری قرار گرفت؛ ولی یک سال بعد الجولانی رسما از القاعده جدا شد و به این ترتیب سیف العدل هیچ‌گاه مسئولیت جدی در النصره پیدا نکرد. در مقابل، او از همه افراد حاضر در سوریه سابقه بیش‌تری در القاعده و همراهی با شخص بن لادن داشته و دارد.