دیپلماسی آبی خشکید

در اردیبهشت ۱۳۹۶ و در آستانه دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری، حسن روحانی نامزد انتخابات، برنامه خود برای دولت دوازدهم را با عنوان «دوباره ایران» منتشر کرد. در این کتاب ۲۵۵ صفحه‌ای، تصویری از برنامه‌ها و اهداف دولت دوازدهم در حوزه‌های مختلف از جمله محیط زیست ترسیم شده است. در این کتاب ۱۲ وعده محیط زیستی از سوی دولت به مردم داده شد، که یکی از ۱۲ وعده روحانی در کنار ایجاد مدیریت یکپارچه و کارآمد کاهش آلودگی هوای کلانشهرها، اجرای جدی برنامه مدیریت خاک، پسماند و فاضلاب و ارتقای کارآمدی در حفاظت منابع طبیعی و تنوع زیستی؛ وعده ارتقای دیپلماسی آب و احیای دیپلماسی محیط زیست با تأکید بر معضل ریزگردها بود.

مسئله دیپلماسی آب چند سالی است که با افزایش یافتن چالش‌های کم آبی در منطقه خاورمیانه مطرح شده است، ساخت چندین سد بزرگ در کشور ترکیه از جمله سد آتاتورک، بر ضرورت مدیریت صحیح آب‌های مرزی و چانه زنی بر سر دریافت سهم حقابه رودخانه‌ها و تالاب‌های مرزی ایران از جمله هامون و هورالعظیم افزود. عدم تأمین حقابه هورالعظیم معضل ریزگردها را برای خوزستان و دیگر استان‌های همجوارش به وجود آورد و از سمت شرق کشور نیز عدم تأمین حقابه هامون، منجر به نابودی کشاورزی، مهاجرت مرزنشینان و خیزش طوفان‌های شن و خاک شده است.

در این شرایط مسئله دیپلماسی آب در کشور نیمه خشک ایران به درستی در میان برنامه‌های ریاست جمهوری گنجانده شد، اما در ماه‌های پایانی عمر دولت دوازدهم، رئیس جمهور افغانستان محمد اشرف غنی هنگام افتتاح «بند کمال خان» اعلام کرد که ولایت نیمروز به انبار آب برای افغانستان و ایران تبدیل خواهد شد. و آب افغانستان از این پس به ازای دریافت نفت روانه ایران می‌شود. این سخنان حکایت از آن دارد که افغانستان که برای تأمین حقابه هامون که چندین تعلل کرده است، نقشه‌هایی کشیده است.

دیپلماسی آب در این دولت رها شد

سمیه رفیعی رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی در این باره گفت: متأسفانه دیپلماسی آب در دولت رها شده است و در حالی که کشورهای همسایه ما به بهترین شکل ممکن در حال کنترل آب‌های مرزی خودشان هستند، ما در یک خواب خرگوشی به سر می‌بریم.

وی با طرح این پرسش که سهم دیپلماسی در استفاده از آب‌های مرزی در کشور ما کجا است، اظهار داشت: مشخص نیست وزارت امور خارجه چه کار می‌کند و در ۸ سال گذشته که اتفاقات مهمی در مهار آب‌های مرزی ایران رقم خورده و ژئوپولتیک منطقه را تحت تأثیر قرار دارد، چرا اقدام خاصی صورت نگرفته است.

برای کنترل آب‌های مرزی ایران نقشه‌ها کشیده شده است

رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس با تاکید بر اینکه نقشه‌هایی برای بهره برداری از آب‌های مرزی شرقی و غربی ایران چیده شده است، به ورود یک مؤسسه پژوهشی زیر نظر وزارت دفاع هلند برای کنترل و مدیریت آب در افغانستان اشاره کرد و گفت: در مقابل این اتفاقات ما هیچ واکنش دیپلماتیک و فنی نداریم و تنها مسائل را به گردن هم می‌اندازیم.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: استراتژی افغانستان در این شرایط مهار آب و عدم تخصیص حقابه هامون است هرچند آب جمع شده در پشت این سد به درد افغانستان نمی‌خورد اما می‌خواهد از این مسئله به عنوان یک مؤلفه اقتدار استفاده کند. در حالی که در طول ۸ سال گذشته، رئیس جمهور ما که بالاترین مقام اجرایی کشور است تماسی با همتای افغانستانی خود برای زنده کردن حقابه هامون نداشته است.

اقدامات افغانستان در منحرف کردن مسیر رودخانه هیرمند نگران کننده است

پیش‌تر معاون محیط زیست دریایی و امور تالاب‌های سازمان محیط زیست نسبت به اقدامات افغانستان برای منحرف کردن مسیر رودخانه هامون هشدار داده و گفته بود: گنجایش بند کمال خان در مقابل آورد چند میلیارد مکعبی هیرمند ناچیز است اما اینکه افغانستان در حال انحراف مسیر رودخانه با حفر کانال کرده که می‌تواند نگران کننده باشد.

۸۲۰ میلیون مترمکعب حقابه تالاب هامون نادیده گرفته شده است

طهماسبی بیرگانی دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار نیز در این باره گفته بود؛ مشکل ما در حال حاضر با افغانستانی‌ها این است که این کشور موظف به تأمین ۸۲۰ میلیون متر مکعبی حقابه از هامون‌های بین‌المللی است که نادیده گرفته می‌شود.

در گزارش قبلی که به بررسی وعده‌های دولت دوازدهم پرداخته شد، وعده مقابله با ریزگردها مورد بررسی قرار گرفت، اخیراً نیز مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست بر اختصاص ۴۵۰ میلیون یورو از سوی دولت طی سه سال اخیر برای مقابله با ریزگردها تاکید کرده و گفته است که این سازمان تازه به فکر منشاءیابی ریزگردها با کمک وزارت نیرو افتاده و در تلاشیم ائتلافی را با کشورهای منطقه برای حل این معضل ایجاد کنیم. در واقع حل معضل ریزگردها با این سخنان معاون رئیس سازمان محیط زیست نیز به گردن دولت بعد افتاده است.