مانع تشدید بحران کمبود پزشک شوید

کمبود پزشک یکی از مسائل نظام سلامت کشور است. در این خصوص شبکه کانون های تفکر ایران(ایتان) با ارسال نامه ای به حجت الاسلام رئیسی، رئیس جمهور ضمن اثبات پدیده کمبود پزشک در کشور بر اساس آمار های موجود، پیشنهاداتی در خصوص حل این مسئله ارائه کرد.

در این نامه پیشنهاد شده است: « لازم است ظرفیت پذیرش دانشجوی رشته‌های علوم پزشکی در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی در مقطع عمومی و تخصص از سال 1400، به مدت 4 سال، سالانه حداقل به میزان30 درصد افزایش یابد و سپس ظرفیت حفظ شود».

شبکه کانون های تفکر ایران(ایتان) همچنین در این نامه نسبت به خروج 45 درصد پزشکان کنونی از چرخه خدمت تا 20 سال آینده هشدار داد و این احتمال را بیان کرد که در صورت حل نشدن مسئله کمبود پزشک، ممکن است مانند ابتدای انقلاب اسلامی، کشورمجبور به واردات پزشک شود. 

متن نامه به این شرح است:

حضرت آیت الله دکتر رئیسی

ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران

با سلام و احترام

ضمن تبریک خدمت حضرتعالی بابت انتخاب بعنوان رئیس جمهور، از سوی مردم به استحضار می رساند در حال حاضر مساله دسترسی به پزشک و خدمات درمانی یکی از بزرگترین مشکلات مردم در نظام سلامت به‌ویژه در مناطق محروم است.

کمبود پزشک در مناطق محروم دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی حتی در سطوح پایه و اولیه را با مشکل رو برو کرده است. از طرف دیگر این مسئله، کمبود طرف عرضه را در خدمات درمانی و به تبع آن طولانی شدن صف انتظار برای گرفتن خدمات درمانی را در پی داشته است. تشکیل صف بیمار برای دریافت خدمات از مهمترین عوامل بروز مسائلی همچون کاهش کیفیت خدمات، محدودیت دسترسی به پزشک، افزایش خطای پزشکی و پرداخت های نامتعارف (زیرمیزی) و به تبع آن افزایش هزینه ها در نظام سلامت است.

همچنین کمبود متخصص در بحران‌هایی مانند کرونا آسیب‌های فراوانی از جمله افزایش مرگ و میر به علت عدم دسترسی به خدمات و فشار کاری بالا و خستگی کادر درمان به‌ویژه پزشکان به دنبال داشته است.

سرانه کل پزشکان به جمعیت

سرانه پزشک در ایران 7/11 به ازای 10 هزار نفر جمعیت است. اما در بسیاری از کشورها این شاخص بیش از 30 بوده و در کشورهای پیشرو در حوزه سلامت عموماً بین  40تا 50 پزشک به ازای هر 10 هزار نفر می‌باشد. ایران از نظر سرانه پزشک نه تنها فاصله زیادی با کشورهای پیشرو در این حوزه دارد بلکه در منطقه نیز از جایگاه مناسبی برخوردار نیست. به طوری که در بین بیست و پنج کشور آسیای میانه و آسیای غربی ایران در جایگاه بیستم قرار دارد.

سرانه دندانپزشک به جمعیت

سرانه دندانپزشک به جمعیت در ایران 29/3 به ازای 10 هزار نفر جمعیت است. این در حالی است که میانگین سرانه کشورهای پیشرو  8 دندانپزشک به ازای 10 هزار نفر است. سرانه ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه نیز وضعیت مناسبی ندارد و از کشورهایی همچون لبنان، ارمنستان و ترکیه نیز کمتر است. با توجه به اینکه دستمزد دندانپزشک عمده هزینه خدمات دندانپزشکی را تشکیل می‌دهد این کمبود موجب افزایش شدید قیمت خدمات دندانپزشکی شده است.

سرانه پزشک متخصص به جمعیت

سرانه پزشک متخصص در ایران 9/5 پزشک به ازای 10 هزار نفر جمعیت است و یک پنجم میانگین کشورهای اروپایی است. 
دسترسی به پزشک در کشور، هم‌اکنون به‌خودی‌خود در وضعیت نامطلوبی قرار دارد اما بررسی‌ها نشان می‌دهد با حفظ روند کنونی و عدم افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی، دسترسی به پزشک عمومی و متخصص در 20 سال آینده به‌مراتب بدتر از وضعیت کنونی خواهد بود.

بحران پیری جمعیت و بازنشستگی پزشکان

بر اساس نتایج سرشماری ها، نسبت جمعیت 60 سال و بالاتر در ایران تا 20 سال آینده، 3 برابر خواهد شد. با توجه به نیاز 4 برابری خدمات درمانی در افراد بالای 60 سال، نیاز به خدمات پزشکی تا 10 برابر افزایش خواهد یافت که این مسئله نیاز به خدمات پزشکی در کشور را به شدت افزایش خواهد داد. تا 20 سال آینده حدوداً 58 هزار پزشک در سن بازنشستگی و بالای 65 سال قرار خواهند گرفت.  در 20 سال آینده، به دلیل خروج 45 درصد پزشکان کنونی از چرخه خدمت، بحران کمبود پزشک تبدیل به سونامی کمبود پزشک خواهد شد. با ادامه این روند ممکن است مانند ابتدای انقلاب مجبور به واردات پزشک شویم.  

گردشگری سلامت؛ فرصتی وابسته به افزایش تعداد پزشکان

باتوجه به نیاز به خدمات درمانی و کمبود امکانات در کشورهای همجوار، ایران می‌تواند به قطب گردشگری سلامت در منطقه تبدیل شود. نکته حائز اهمیت در این راستا این است که برای تامین خدمات مورد نیاز جمعیت 500 میلیونی منطقه، تعداد بسیار بیشتری پزشک باید تربیت شود. عمده خدمات گردشگری سلامت توسط پزشکان متخصص ارائه می‌گردد، اما هم اکنون کمبود شدید متخصص در کشور احساس می‌شود و مردم مشکلات بسیاری برای دسترسی به پزشک متخصص دارند. در صورت توسعه گردشگری سلامت بدون افزایش ظرفیت پذیرش رشته پزشکی در مقطع عمومی و تخصص، با توجه به درآمد بالای ارزی گردشگری سلامت تمایل پزشکان برای خدمت به مردم کاسته خواهد شد و این مسئله دسترسی مردم به پزشک را سخت‌تر از قبل خواهد کرد.

علت یابی

پایین بودن ظرفیت تربیت پزشک و دندانپزشک در دوره های عمومی و تخصص مهمترین عامل در بروز وضعیت فعلی است. در این شرایط ظرفیت پذیرش آزمون دستیاری با کاهش  16درصدی از 4318 نفر در سال 1399 به 3627 نفر در سال 1400 کاهش یافته است. پس از اعتراض نمایندگان مجلس، اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی و داوطلبین آزمون دستیاری به این موضوع، در جلسه معاونت آموزشی وزارت بهداشت و کمیسیون اصل 90 و کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی توافق شد همه ظرفیت‌های پذیرش حداقل به اندازه سال قبل برگردد. این کاهش نسبت به سال قبل در حالی است که در شرایط فعلی حجم بالای بیماران در برابر تعداد کم دانشجویان تخصص، موجب افزایش فشار کاری، افزایش خطای پزشکی و کاهش بار یادگیری این دانشجویان شده است و ظرفیت کنونی پذیرش به هیچ عنوان تامین کننده نیاز کشور به پزشک متخصص نیست بلکه ظرفیت پذیرش باید سالانه حداقل 30 درصد به مدت 4 سال افزایش یابد تا پس از 20 سال سرانه متخصص در ایران به میانگین اروپا یعنی 20 پزشک به ازای 10 هزار نفر برسد.

جمع بندی و پیشنهاد

جنابعالی در زمان انتخابات ریاست جمهوری انحصار را یکی از دو مشکل اصلی نظام سلامت برشمردید. کاهش ظرفیت رشته پزشکی در مقطع عمومی و تخصص توسط وزارت بهداشت، همزمان با شدت یافتن بیماری کرونا و کمبود شدید پزشک در کشور و همچنین اصرار بر کاهش ظرفیت پذیرش آزمون تخصص پزشکی به‌رغم اعتراض نمایندگان مجلس، مردم و داوطلبین آزمون دستیاری نشان‌دهنده وجود سایه سنگین انحصار بر سر نظام سلامت کشور است. با توجه به موارد گفته شده لازم است ظرفیت پذیرش دانشجوی رشته‌های علوم پزشکی در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی در مقطع عمومی و تخصص از سال 1400، به مدت 4 سال، سالانه حداقل به میزان30 درصد افزایش یابد و سپس ظرفیت حفظ شود، تا با رسیدن به سرانه مطلوب در سال1420 (30 پزشک به ازای 10 هزار نفر و 8 دندانپزشک به ازای 10 هزار نفر)، مانع از تشدید بحران کمبود پزشک و کاهش آسیب‌پذیری نظام سلامت کشور در برابر مسائلی همچون شیوع بیماری کرونا و بحران پیری جمعیت شود.