مالیات بر ارزش افزوده چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

در سال 1400 بود که یک قانون مالیاتی جدید برای کالاها و خدمات به تصویب رسید. قانون مالیات بر ارزش افزوده جدید جایگزین قانون قبلی (مصوب سال 1378) بود. تعاریف و مفاهیمی که حول این قانون جدید می‌چرخید، با آنچه در گذشته بود، تفاوت‌هایی داشت. به طوری که در قانون جدید به بسیاری از موارد از جمله روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده، مالیات کالاهای خاص، مسئولیت‌های مؤدیان مالیاتی و .... پرداخته شده است. در ادامه قصد داریم شما را بیشتر با این قانون آشنا کنیم.

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

حتما می‌دانید که انواع مختلفی از مالیات‌های غیرمستقیم (از جمله مالیات بر فرآورده‌های نفتی، مالیات تولید الکل طبی و صنعتی و ....) وجود دارد. یکی از انواع این نوع مالیات هم بر کالا و خدمات در مراحل مختلف تولید و توزیع اعمال می‌شود. جالب است بدانید در بسیاری از کشورهای دنیا این قانون بر صنعت تولید و توزیع محصولات و خدمات اعمال شده است. به طوری که حتی دولت‌ها به آن به عنوان یک منبع مالی برای تصمیمات اقتصادی نگاه می‌کنند.

خلاصه‌تر بخواهیم در مورد این نوع مالیات غیرمستقیم صحبت کنیم اینست که یا در مرحله تولید و یا در زمان توزیع روی کالاها و خدمات اعمال می‌شود.

اصطلاح «ارزش افزوده» هم به اختلاف بین ارزش فروش یک کالا یا خدمات و هزینه‌های مستقیم تولید یا ارائه آن اشاره دارد. اما آنچه در مورد این نوع مالیات باید بدانید اینست که نه توسط تولیدکننده و توزیع‌کننده، بلکه توسط مصرف‌کننده پرداخت می‌شود. در واقع تولیدکننده و فروشنده تنها واسطه‌ای برای جمع‌آوری این نوع مالیات و پرداخت آن به دولت هستند.

دلایل اجرای مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

حتما برای شما هم این سوال وجود دارد که چرا دولت‌ها به سراغ این نوع مالیات رفته‌اند؟ به طور کلی این قانون مالیاتی با اهداف متعددی اجرا می‌شود که از جمله مهم‌ترین دلایل آن عبارت است از:

• درآمدزایی برای دولت‌ها: همان‌طور که می‌دانید در چند سال اخیر دولت‌ها برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی به سمت یک منبع پایدار برای تأمین بودجه‌ عمومی رفته‌اند. یکی از این راه‌ها مالیات بر ارزش افزوده و دریافت مالیات از مصرف‌کنندگان است که همه مردم را شامل می‌شود.
• شفافیت مالیاتی: برخلاف سایر مالیات‌ها (از جمله مالیات بر تولید و خدمات) که اغلب دولت با فرار مالیاتی مواجه می‌شود، در این نوع، با صدور فاکتور رسمی دیگر خبری از فرار مالیاتی نیست و شفافیت مالی بیشتر است.
• کاهش وابستگی به منابع طبیعی: همانطور که اشاره کردیم دولت‌ها با تأمین بخشی از بودجه‌ عمومی از طریق خود مردم، وابستگی به منابع طبیعی از جمله نفت و گاز را کاهش داده‌اند.
• تشویق تولید داخلی: با اعمال مالیات بر کالاهای وارداتی که مقدار آن بیشتر از کالاهای تولید داخل است، دولت‌ها به نوعی از تولید داخلی نیز حمایت می‌کنند.

انواع مالیات بر ارزش افزوده

قبل از اینکه بخواهیم به نحوه محاسبه این نوع مالیات غیرمستقیم و خدمات مالیات بر ارزش افزوده بپردازیم، شاید لازم باشد با انواع آن آشنا شوید که عبارتند از:

• مالیات بر ارزش افزوده تولیدی: در این نوع مالیات اعمال مالیات بر فروش کالاهای مصرفی و کالاهای سرمایه‌ای انجام می‌شود.
• مالیات ارزش افزوده مصرفی: در این نوع، از آنجا که کالاها و خدمات مصرفی هستند، تمام مخارج سرمایه‌گذاری ناخالص مالیات در ارزش افزوده حذف می‌شود. در واقع مالیات فقط روی کالاها و خدمات مصرفی اعمال می‌شود.
• مالیات بر ارزش افزوده درآمد: مالیات بر فروش تولید خالص کالاها اختصاص پیدا می‌کند و بعد از کسر هزینه استهلاک به سرمایه‌گذاری خالص، مالیات ارزش افزوده از نوع درآمد بر روی آن کالا اعمال می‌شود.

نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده

حالا برویم سر اصل موضوع یعنی نحوه محاسبه این نوع مالیات غیرمستقیم بر روی کالاها و خدمات!

در نگاه اول شاید فکر کنید محاسبه این مالیات کمی پیچیده و دشوار است و باید یک فرمول بلند ریاضی را طی کنید. در حالی که طی مراحل زیر قادر به محاسبه مالیات بر ارزش افزوده خواهید بود که در زیر به آن پرداخته‌ایم:

مرحله اول: محاسبه ارزش افزوده

همان‌طور که در بالاتر هم اشاره کردیم ارزش افزوده به تفاوت بین ارزش کالا یا خدمات فروخته‌شده و ارزش کالا یا خدمات خریداری‌شده می‌پردازد. فرمول محاسبه ارزش افزوده هم به صورت زیر است:

هزینه تولید کالا یا خدمات – قیمت خرید محصول = ارزش افزوده

ناگفته نماند که نرخ مالیات بر ارزش افزوده نیز هر سال توسط دولت مشخص می‌شود. برای مثال در سال 1402 نرخ آن 9% بوده و در سال 1403 به 10% افزایش یافته است.

حالا برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده باید محاسبه آن را به تفکیک هر یک از قسمت‌های فرمول بالا بنویسید. در مثال زیر به خوبی می‌توانید نحوه محاسبه این نوع مالیات را براساس نرخ 10 درصد مشاهده کنید:

• خرید مواد اولیه 10.000 ریال

در این صورت مالیات بر خرید با در نظر گرفت نرخ 10 درصد به صورت زیر خواهد بود:

10.000×  0.1  = 1000 ریال

• فروش نهایی محصول با قیمت 20.000 ریال

با در نظر گرفتن نرخ مالیات 10 درصد مالیات بر فروش اینطور محاسبه می‌شود:

20.000 × 0.1  =2.000 ریال

• مالیات نهایی

2.000 – 1000 = 1000 ریال

با این حساب تولیدکننده باید 1000 ریال به سازمان امور مالیاتی بپردازد.

مالیات بر ارزش افزوده یکی از راه‌های مهم برای تأمین درآمد دولت و ایجاد شفافیت در مبادلات اقتصادی است. البته این مالیات غیرمستقیم با وجود مزایای متعدد، چالش‌هایی نیز دارد. به همین دلیل نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و نظارت مؤثر است. با اجرای صحیح این نوع مالیات و آموزش کافی به کسب‌وکارها و شرکت های خدمات مالیاتی ، می‌توان از پتانسیل‌های آن برای بهبود شرایط اقتصادی و کاهش تورم استفاده کرد.