نجات صنعت برق به واسطه سیل بهار

هنوز ایرانی‌ها تلخی قطعی مکرر برق کشور در تابستان سال 97 را فراموش نکرده‌اند که براساس نقشه مصرف برق کشور در روزهای اخیر، الگوی مصرف چندین استان کشور در وضعیت قرمز و الگوی مصرف 11 استان دیگر نیز در وضعیت زرد قرار دارد. اگرچه هنوز آمار و ارقام مستندی از خسارات قطعی در تابستان سال 97 منتشر نشده، اما یک قاعده کلی می‌گوید خسارات ناشی از قطع برق به اقتصاد، بین 100 تا 150 برابر هزینه برق تولیدی است.

اما حال این سوال مطرح می‌شود که دلیل قطعی برق در کشور چیست؟ مهم‌تر از آن، آیا در سال 98 بازهم شاهد قطعی برق خواهیم بود یا نه؟ برای پاسخ به این سوال «فرهیختگان» استدلال‌ها و ادعاهای مختلف را در زمینه قطعی برق بررسی کرده است. قطعی برق به واسطه اجرای توافقنامه پاریس، قطعی برق به واسطه مصرف بالای دستگاه‌های استخراج ارزهای دیجیتال و صادرات برق به کشورهای همسایه ازجمله این موارد هستند که در این گزارش مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد ایران گرچه مفاد توافقنامه پاریس در زمینه کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای ازجمله در زمینه تولید برق را پذیرفته، اما در سال 97 این توافقنامه به اجرا گذاشته نشده است و عمده دلیل قطعی برق، به واسطه کاهش 57 درصدی تولید برق در نیروگاه‌های برقابی (به دلیل کاهش نزولات جوی و ذخایر سدها) و افزایش مصرف بوده است. در این میان صادرات برق به کشورهای همسایه معادل 2.4 درصد مصرف کشور است که آن هم در ماه‌های فصل سرد انجام می‌شود و تاثیری روی قطعی برق کشور ندارد. مصرف برق برای استخراج ارزهای دیجیتال یا رمزارزها نیز از دیگر مصارف جدید است که در سال‌های اخیر به مصارف برق کشور اضافه شده و برآوردها نشان می‌دهد 500 مگاوات از برق تولیدی کشور در این زمینه مصرف می‌شود. گرچه این میزان معادل یک درصد برق تولید کشور است، اما مسئولان صنعت برق در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گویند با توجه به اینکه برای مصرف غیرقانونی این میزان برق از قبل هماهنگی و برنامه‌ریزی نشده، همین مقدار هم می‌تواند عاملی برای قطعی برق باشد. مسئولان صنعت برق معتقدند اگر روند استخراج ارزهای دیجیتال قانونی شود، می‌توانند با برنامه‌ریزی قبلی مصرف آنها را تامین کنند اما وضعیت مصرف غیرقانونی فعلی می‌تواند به صنعت برق کشور آسیب جدی وارد کند. افزایش 10 درصدی مصرف برق در سال 98

بررسی آمارهای شرکت مدیریت شبکه برق ایران نشان می‌دهد در روزهای پایانی خرداد و هفته اول تیرماه مصرف برق در زمان پیک مصرف بین سه تا چهار هزار مگاوات نسبت به مدت مشابه سال 1397 افزایش یافته است. براین اساس برای مثال مصرف برق کشور در زمان پیک بار طی روز هشتم تیرماه 54 هزار و 138 مگاوات بوده، درحالی که این میزان در هشتم تیرماه 97 حدود 48 هزار و 228 مگاوات بوده است. براین اساس مطابق آمارهای ارائه‌شده در نمودار، مصرف برق کشور در زمان پیک بار بین هشت تا 10 درصد افزایش یافته است. البته این میزان در برخی روزها به کمتر از هشت درصد و در برخی روزها نیز (همانند اول تیر) به بیش از 15 درصد نیز رسیده است. 4 استان در مرز خاموشی

مطابق آمارهای ارائه‌شده از سوی شرکت توانیر، در روز 9 تیرماه پنج منطقه شهری و استان شامل مناطق غرب مازندران، استان تهران، کلانشهر تهران، خوزستان و سیستان و بلوچستان امروز در منطقه قرمز مصرف قرار داشتند. براساس گزارش توانیر مناطقی که با رنگ قرمز روی نقشه مشخص شده‌اند، مناطقی هستند که میزان مصرف برق‌شان به بیش از حد مجاز رسیده است، از این‌رو ضروری است که ساکنان این نواحی با کاهش حداقل 10 درصد از برق مصرفی خود شرایط را برای تداوم تامین برق پایدار در این بخش‌ها امکانپذیر کنند. طبق این گزارش در 9 تیرماه 21 منطقه شهری شامل استان‌های سمنان، خراسان‌جنوبی، یزد، مناطق جنوبی استان کرمان، هرمزگان، بوشهر، ایلام، البرز، زنجان، اردبیل، آذربایجان‌غربی، کردستان، کلانشهرهای مشهد و اهواز در منطقه زرد قرار داشتند. درمورد رنگ زرد نیز مناطق مشخص‌شده با این رنگ نشان‌دهنده مناطقی است که مصرف برق آنها روبه افزایش است و مشترکان در این مناطق باید با کاهش حداقل پنج درصد از میزان برق مصرفی خود، در وضعیت سبز و پایدار قرار گیرند. همچنین مناطقی که روی نقشه با رنگ سبز مشخص شده‌اند، مصرف متعادل و عادی دارند. دلیل خاموشی‌های سال 97 چه بود؟

ایرانی‌ها در تابستان سال 97 یکی از طولانی‌ترین قطعی برق در 10 سال اخیر را تجربه کرده‌اند. در این زمینه چندین استدلال از سوی رسانه‌های عمومی و برخی محققان و متخصصان صنعت برق ارائه شده است که در ادامه این موارد بررسی می‌شود.

نقش توافق پاریس در قطعی برق ایران

با خاموشی‌های سال 97 یکی از جنجالی‌ترین بحث‌های مطرح‌شده، کاهش تولید برق به واسطه اجرای تعهدات کشورمان در توافقنامه پاریس بود. طرح‌کنندگان این موضوع معتقد بودند با توجه به اینکه براساس توافقنامه پاریس تولید گازهای گلخانه‌ای در بخش‌های نفت و گاز ۱۵ درصد و در بخش تولید و انتقال برق 5.84درصد باید کاهش یابد و با مدنظر قراردادن این نکته که ۹۴ درصد برق کشور از منابع انرژی مانند نفت و گاز تولید می‌شود، اجرای این تعهدات در کوتاه‌مدت و بلندمدت ضربه جبران‌ناپذیری بر پیکره صنعت برق ایران زده و در آینده خواهد زد.

در پاسخ به ادعای مذکور، سازمان محیط‌زیست و وزارت نیرو گرچه پذیرفته‌اند که توافقنامه پاریس تعهداتی مبنی‌بر کاهش گازهای گلخانه‌ای برای امضاکنندگان آن ازجمله ایران ایجاد می‌کند، اما آنها در پاسخ گفته‌اند که اولا تعهدات تاحد امکان به صورت کیفی (و نه کمی) است و ثانیا به صورت مشروط (با چند شرط اساسی) پذیرفته شده است. این شرط‌ها عبارتند از: 1- اجرای تعهدات مشروط به دریافت کمک‌های مالی، کمک‌های فنی و تکنولوژی است، 2- مهم‌تر از همه اجرای تعهدات ایران مشروط به این است که فضای بین‌المللی و تحریم‌ها مانع از انجام وظایف کشورمان نشود. بر این اساس گرچه براساس توافقنامه پاریس، ایران تعهداتی را در زمینه کاهش گازهای گلخانه‌ای پذیرفته است، اما با آمارهایی که در ادامه ارائه می‌شود، می‌توان گفت گرچه احتمال اجرایی شدن این تعهدات در سال‌های آتی وجود دارد، با این حال تعهدات مذکور در سال 97 از سوی دولت به اجرا گذاشته نشده است.

سال 97 تولید نیروگاه‌های برقابی 57 درصد کاهش یافت

در زمینه دلایل قطعی برق در سال 97 علاوه‌بر دیدگاه مذکور (توافقنامه پاریس)، دلیل دیگر کاهش شدید تولید برق در نیروگاه‌های برقابی است که به واسطه کاهش بارندگی‌ها و کاهش ذخایر سدهای کشور رخ داده است. در این زمینه بررسی‌های آماری «فرهیختگان» از روند تولید برق کشور دوره 10 ساله (1388 تا تیرماه 98) نشان می‌دهد میزان تولید همزمان شبکه برق کشور از 37هزار مگاوات در سال 1388 به 55 هزار و 442 مگاوات در سال 96 رسیده بود که این میزان با کاهش 5.4 هزار مگاواتی در سال 97 به 49 هزار و 45 مگاوات رسیده است. نکته قابل‌تامل اینکه مطابق آمارهای رسمی وزارت نیرو بیش از 95 درصد کاهش 5.4 هزار مگاوات برق تولیدی کشور مربوط به کاهش تولید نیروگاه‌های برقابی می‌شود، به‌طوری که در سال 97 میزان تولید برق کشور از نیروگاه‌های حرارتی با افزایش 109 مگاواتی از 44 هزار و 947 مگاوات در سال 96 به 45 هزار و 45 مگاوات رسیده، این درحالی است که میزان تولید نیروگاه‌های برقابی با کاهش 57 درصدی (5200 مگاوات) از 9 هزار مگاوات در سال 96 به حدود 3800 مگاوات در سال 97 رسیده است.

12 درصد از برق ایران هدر می‌رود

بررسی‌ها نشان می‌دهد میانگین تلفات برق در جهان هشت درصد و در کشورهای پیشرفته 4.5 درصد است، اما براساس داده‌های آماری توانیر میزان تلفات برق در کل شبکه تولید و توزیع برق ایران، گرچه از 19 درصد در سال 89 به 12 درصد در سال 96 رسیده، با این‌حال این میزان هنوز رقم بالایی است. حال اگر میزان تلفات برق در ایران حتی به همان هشت درصد کشورهای درحال‌توسعه نیز برسد، علاوه‌بر اینکه قطعی برق وجود نخواهد داشت، این میزان بر درآمد شرکت‌های تولید برق نیز خواهد افزود. در این زمینه براساس اظهارنظر مسئولان وزارت نیرو، تلفات یا هدررفت برق در ایران سالانه 750 میلیارد تومان به کشور ضرر می‌زند.

برق صادراتی معادل 2.5 درصد مصرف داخلی

یکی دیگر از مواردی که عمدتا در شبکه‌های مجازی به آن دامن زده می‌شد، نقش صادرات برق ایران به کشورهای منطقه در قطعی برق کشور است. در این زمینه بررسی‌های آماری این ادعا را رد می‌کند، به‌طوری که براساس آمار شرکت توانیر، در سال 1397 حدود 6324 میلیون کیلووات ساعت برق به کشورهای منطقه صادر شده است که این میزان در قیاس با میزان مصرف داخلی عدد بسیار ناچیزی است، به‌طوری که در سال گذشته 34 میلیون و 833 هزار مشترک ایرانی حدود 261367 میلیون کیلووات ساعت برق مصرف کرده‌اند که برق صادراتی کشور در این سال معادل 2.4 درصد از مصرف داخلی است.

توافقنامه پاریس در صنعت برق اجرا نشده

مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در مورد تاثیر توافق پاریس بر کاهش تولید برق درکشور می‌گوید: «توافقنامه پاریس هیچ‌محدودیتی برای تولید برق در کشور ایجاد نکرده است. حتی به تمامی ادارات اعلام کرده‌ایم که دیزل‌ژنراتورهای اداری را نیز وارد مدار تولید کرده تا بتوانیم تولید برق را در کشور افزایش دهیم. با این وجود از یک سو روند مصرف انرژی در باند مشترکان بزرگ افزایشی بوده و از سوی دیگر، میزان برق مصرفی صنایع کوچک به‌ویژه صنایع تبدیلی و صنایع صادرات محور نیز به دلیل افزایش نرخ ارز و تاثیر آن بر تولیدات‌شان، افزایش‌یافته است. درنتیجه برای ارزیابی میزان تولید و مصرف برق در کشور باید آمار مصرف و تولید تا پایان سال 98 مشخص شود. آنچه در حال حاضر به‌طور قطع می‌توان بیان کرد این است که تاکنون تولید برق همزمان با پیک مصرف حدود 55 هزار مگاوات بوده است. آمار مصرف نیز تاکنون از مرز 55 هزار مگاوات فراتر نرفته است با این وجود بر اساس آمار سازمان مدیریت، میزان مصرف برق امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته سه تا چهارهزار مگاوات بیشتر بوده است که ‌می‌توان دلیل عمده این افزایش مصرف را گرمای شدید هوا دانست. نکته قابل‌توجه اینکه، مقایسه میزان مصرف در یک بازه زمانی مشخص در سال جاری با سال گذشته عملا نمی‌‌تواند درست باشد. برای مثال پیک مصرف طی یکی دو روز تعطیلی اخیر 52 هزار مگاوات بوده است در حالی که سال گذشته، زمان تعطیلی رسمی مناسبتی عقب‌تر از تعطیلی امسال بوده است. به عبارت دیگر نمی‌توان میزان مصرف برق در یک روز مشخص در سال جاری را با میزان مصرف برق در همان روز در سال گذشته مقایسه کرد. اما به نظر می‌رسد امسال، مصرف برق در کشور رشد چندانی نداشته باشد.» مصرف ارزهای دیجیتال 500 مگاوات است

بر اساس برآوردهای ما، به نظر می‌رسد حدود 500 مگاوات از مصرف فعلی برق کشور مربوط به دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال باشد. آنچه در مورد مصرف برق در حوزه ارزهای دیجیتال گفته می‌شود، از چند منظر قابل بررسی است.

اولا اینکه ماینرها (دستگاه‌های تسهیل‌کننده تبادل ارزهای دیجتال) عمدتا برق مورد نیاز خود را از صنایع تعطیل شده یا انشعابات غیرمجاز تامین می‌کنند، در نتیجه آمار دقیقی از ماینرهای موجود در کشور و میزان برق مصرفی آنها وجود ندارد که این امر ضرورت شناسایی و بررسی مصرف برق این دستگاه‌ها را دوچندان می‌کند.

ثانیا شاید گفته شود کل برق مصرفی دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال معادل یک درصد تولید برق کشور است اما باید توجه داشت اصل مهم ظرفیت شبکه است. به عبارتی دیگر وقتی هوا یک درجه گرم‌تر می‌شود، حدود 1200 مگاوات ظرفیت جدید نیاز داریم تا بتوانیم یک درجه را تامین کنیم، حال وقتی در همان لحظه 500 مگاوات هم به این میزان اضافه می‌شود، خیلی فشار به شبکه برق وارد می‌شود. چراکه این دستگاه‌ها در جاهایی برق مصرف می‌کنند که تا پیش از آن برای توسعه شبکه بالادست برنامه‌ریزی نشده است.

ثالثا زمانی که پیک مصرف برق افزایش می‌یابد، وزارت نیرو و مجموعه صنعت برق برای مدیریت مصرف و جلوگیری از قطعی برق با هماهنگی قبلی و با در نظر گرفتن تشویق‌ها و همچنین افزایش قیمت در ساعات پیک، مصرف را در طول روز یا شب جابه‌جا می‌کنند که این امر با توجه به اینکه دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال به صورت غیرمجاز از برق کشور استفاده می‌کنند، امکان‌پذیر نیست. همچنین دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال برخلاف مصارف برق خانگی، صنعتی و کشاورزی زمان خاموشی ندارند و همه‌وقت درحال استفاده از برق هستند. فرهیختگان