کل وزارت‌خارجه باید اقتصادی شود

سعدالله زارعی کارشناس مسائل منطقه در خصوص لزوم توسعه روابط اقتصادی و تجاری با کشورهای منطقه‌ای پیرامونی ایران در برهه فعلی، اظهار داشت: منطق تجارت حکم می‌کند هر کشوری در درجه اول با محیط اطراف خودش ارتباطات اقتصادی برقرار کند که این هم دلایل مشخصی دارد؛ از جمله آنکه ارتباط با همسایگان هزینه و تشریفات کمتری با کشورهای دورتر دارد.

وی گفت: وقتی شما بخواهید کالایی را به کشورهای دورتر صادر کنید، نیازمند رعایت برخی قوانین و تشریفات بین‌المللی است و هزینه بالاتری هم دارد که می‌توان این موارد را به عنوان موانع روابط تجاری با کشورهای غیر همسایه تلقی کرد.

بازار هدف ۴۰۰ میلیونی همسایگان ایران

زارعی افزود: ایران با پانزده کشور در شمال، شرق و غرب خود همسایه است و جمعیت این پانزده کشور هم حدود ۴۰۰ میلیون نفر است که می‌تواند بازار هدف بسیار مناسبی برای صادرات کالاها و خدمات ایران به حساب آید.

این کارشناس مسائل منطقه با بیان اینکه اکثر کشورهایی که اطراف ما قرار دارند به لحاظ تولید و اقتصاد از موقعیت ضعیف‌تری از ایران هستند، تصریح کرد: بنابراین آنها نیاز بیشتری به کالا و خدمات ایران دارند. به عبارت دیگر در تراز تجاری بین ما و اکثر همسایگان، ما به عنوان کشور صادر کننده به حساب می‌آییم.

وی افزود: به طور مثال سال گذشته حجم مبادلات تجاری ما با افغانستان سه میلیارد دلار بود که از این میان واردات ما ۳۰۰ میلیون و صادرات ما ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار را شامل می‌شود. همچنین حجم تبادلات تجاری ما با عراق در سال گذشته هم در حدود ۱۵ میلیارد دلار بوده که از این میان ۱۲ میلیارد دلار صادرات ما به این کشور بوده است.

زارعی تاکید کرد: بنابراین در مراوده تجاری ما با همسایگان کفه ترازو به نفع ایران است؛ چرا که بنا به شرایطی که مطرح کردم، می‌توانیم صادرات بیشتری را به این کشورها داشته باشیم.

سنگینی کفه تراز تجاری اروپا در مراوده با ایران

مدیر مؤسسه مطالعاتی اندیشه سازان نور تصریح کرد: این موضوع در روابط اقتصادی ما با اروپا کاملاً برعکس است. در آن سال‌هایی که روابط پر رونقی را با اروپایی‌ها پشت سر گذاشتیم، حجم تجارت ما ۱۷ میلیارد دلار بوده که کمتر از ۱ میلیارد دلار آن صادرات غیر نفتی ایران به اروپا و بقیه آن هم سهم اروپایی‌ها در صادرات کالا و خدمات به ایران بوده است. در واقع در تراز تجاری روابط تجاری ایران با اروپا، کفه ترازو به نفع اروپا است.

وی در خصوص حُسن همجواری و برخورداری از سابقه و عمق روابط ایران با دو کشور سوریه و عراق، بیان کرد: دو کشور عراق و سوریه هیچ گونه رابطه استعماری در قبال ایران نداشتند و همواره روابط برادرانه، دوستانه و مبتنی بر رفع نیازهای متقابل را با این دو کشور داشتیم.

زارعی افزود: در بخش‌های مختلف، ایران برتری‌های ملموسی را نسبت به سوریه و عراق دارد که می‌توان با استفاده از برتری شرایط موجود، نسبت به صادرات کالا و خدمات در حوزه‌های مختلفی از جمله دارویی، کالاهای خانگی، پوشاک و منسوجات، کشاورزی و ساختمان سازی به این دو کشور اقدام کنیم.

این کارشناس مسائل منطقه خاطرنشان کرد: بدیهی است در صورت تحقق این امر و توسعه صادرات به کشورهای مذکور، افزایش رونق تولید و اشتغال کشور را هم تأمین خواهیم کرد و حجم روابط تجارت خارجی ما بیشتر پیدا خواهد کرد.

پتانسیل‌های تجاری موجود را بالفعل کنیم

وی گفت: امروز، عراق نیازمند نیروی کار متخصص در حوزه نفت و گاز است که متأسفانه بخش عمده‌ای از این نیاز آنها را اروپایی‌ها تأمین می‌کنند، در حالی که پُر واضح است که روابط بسیار خوب سیاسی میان ایران و عراق، ایجاب می‌کند که این نیروی کار توسط ما تأمین شود. همین شرایط در سوریه و در زمینه فناوری‌ها و تجهیزات وجود دارد که ایران می‌تواند اولویت اول آنها برای جذب نیروهای متخصص باشد.

زارعی اظهار کرد: در دو سه سال اخیر قراردادهای بسیار خوب تجاری میان ایران با عراق و سوریه منعقد شده است که البته بسیاری از آنها در مراحل اولیه خود هستند و باید مسیر خود را طی کنند. ما باید با برنامه‌ریزی و تلاش بیشتر وضعیت بالقوه فعلی را به فعلیت برسانیم.

مدیر مؤسسه مطالعاتی اندیشه سازان نور تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران با ظرفیت و توان بالایی که در منطقه دارد می‌تواند در مدت زمان کوتاهی روابط تجاری خود را با کشورهای افغانستان، پاکستان، روسیه، گرجستان، آذربایجان، ارمنستان، سوریه، ترکیه، عراق و دیگر کشورهای پیرامونی خود گسترش دهد.

عبور از مرز ۱۰۰ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی در سه سال

وی با بیان اینکه ما می‌توانیم با استفاده از ظرفیت همسایگان ظرف مدت سه سال، صادرات غیر نفتی خود را به مرز ۱۰۰ میلیارد دلار برسانیم، گفت: ما می‌توانیم نفت خام را برای نسل‌های آینده نگه داریم و انرژی را به صورت فرآورده‌های غیر مستقیم آن صادر کنیم.

زارعی در خصوص حوزه‌های دیگر همکاری‌های تجاری کشورهای همسایه با ایران، خاطرنشان کرد: یکی دیگر از حوزه‌های همکاری ایران با کشورهای همسایه می‌تواند روابط بندری ما با آنها باشد. از جمله مسیرهای بندری که می‌تواند زمینه ساز همکاری‌های دو جانبه ایران با کشورهای همسایه باشد، سواحل مدیترانه، دریای خزر، دریای عمان، دریای هند و دریای سرخ است. این حوزه از همکاری‌ها هم می‌تواند گزینه مناسبی برای افزایش حجم روابط تجاری میان ایران و کشورهای پیرامونی به حساب آید.

این کارشناس مسائل منطقه بیان کرد: یمن در حال عبور از وضعیت فعلی است و تا یکی دو سال آینده، مسلماً به وضعیت با ثباتی می‌رسد. سواحل طولانی دریای سرخ به عنوان یک آبراه استراتژیک می‌تواند محل مناسبی برای فعالیت‌های بندری ما تلقی شود. ما می‌توانیم با یمن قراردادهای طولانی مدت تجاری داشته باشیم و با این قبیل اقدامات به وضعیت تجاری خود ثبات داده و مانع از آن شویم که تجارت و اقتصاد ما دستخوش امواجی بشود که از سمت اروپا یا آمریکا به سمت ما می‌آید.

وی در خصوص شرایط فعلی دولت و نواقص آن برای نیل به مقصود اصلی ما که همان افزایش سطح تعاملات تجاری خارجی با کشورهای پیرامونی است، افزود: ما دولتی داریم با جزایری که هر کدام سیاست‌های خود را صحیح یا اشتباه، ضعیف یا قوی پیگیری می‌کنند و متأسفانه بهم پیوستگی میان وزارتخانه‌ها و بخش‌های مختلف اقتصادی ما وجود ندارد. به طور مثال بین وزارت خانه‌های بازرگانی و کشاورزی ما هماهنگی متناسبی وجود ندارد یا اینکه میان بانک‌ها و وزارت امور خارجه ما ارتباط معنادار و مشخصی وجود ندارد.

بانک‌ها پشتیبان تجارت خارجی باشند

زارعی افزود: بانک‌های ما هم باید در درجه اول پشتیبان تجارت خارجی باشند و تسهیلاتی که بانک‌های ما باید برای تجارت خارجی به وجود بیاورند و دیگر اقدامات لازم که باید در حوزه توسعه و گسترش اقدامات تجارت خارجی صورت بگیرد انجام شود.

این کارشناس مسائل منطقه گفت: بانک‌های حاکمیتی باید به مدد حاکمیت و ملت به مفهوم عام آن بیایند و کمک کنند تا سازوکارهای اقتصادی کشور به معنای عام آن فعال شود و ما شاهد رشد بزرگ تجاری باشیم.

وی ادامه داد: چطور می‌شود که کشور ترکیه که امکانات کمتری از ما دارد و ثبات داخلی آن در معرض تردید است و پی در پی شاهد رخدادهایی از طریق کودتا در آن کشور هستیم و از طرفی در حوزه پیرامونی خودش هم با چالش‌های بسیاری برخوردار است و نه کشور همسایه آن در حال نزاع هستند، از وضعیت تجاری به مراتب بهتری از ایران برخوردار است.

کارشناس مسائل منطقه بیان کرد: وضعیت تجاری ما با ترکیه چگونه است که ۸۰ درصد از حجم مبادلات دو طرف صادرات ترکیه به ایران است و ۲۰ درصد آن صادرات ایران است که عمدتاً هم در حوزه‌های نفت و گاز است. این نشان دهنده آن است که ما در ساختار دولت خود اشکالات اساسی داریم و راهکار آن هم‌برخورداری از برنامه‌ای جامع و خارج شدن دولت از شکل جزیره‌ای و البته اتخاذ سیاستی واحد در قبال تجارت خارجی در دولت است.

آورده دستگاه دیپلماسی برای تجارت کشور بسیار ضعیف است

زارعی در خصوص نقش وزارت امور خارجه در تسهیل شرایط تجارت خارجی ایران با دیگر کشورها، تصریح کرد: وزارت امور خارجه که بر اساس نیازهای ما باید یک وزارتخانه تجارت خارجی باشد تبدیل به یک وزارت خانه صرفاً سیاسی شده است. سفارت خانه‌های ما در خارج از کشور به جای آنکه سامان دهنده تجارت خارجی ایران باشند به اتاق‌هایی برای گفتگوهای سیاسی تبدیل شده‌اند که نوعاً هم به «خودگفتی» مشغول هستند، در واقع گفتگوهای ایرانی ایرانی به صورت محدود در برخی سفارت‌خانه‌های ما صورت می‌گیرد.

مدیر مؤسسه مطالعاتی اندیشه سازان نور با بیان اینکه آورده دستگاه دیپلماسی برای تجارت و صنعت کشور بسیار ضعیف و کوچک است، ادامه داد: طی چند سال گذشته یک معاونت اقتصادی با این شعار که می‌خواهیم بر تجارت خارجی تمرکز کرده و آن را گسترش دهیم در وزارت امور خارجه شکل گرفت، اما به نظر من این یک انحراف است برای آنکه ما باید تمام وزارت خارجه را اقتصادی کنیم نه آنکه جایی را به عنوان معاونت دیپلماسی اقتصادی ایجاد کنیم که آن هم معاونتی در حاشیه باشد.

تحرک خاصی از معاونت اقتصادی وزارت خارجه ندیدیم

وی بیان کرد: در این مدتی که از تأسیس معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه می‌گذرد، ما شاهد تحرک خاصی از سوی این معاونت نبودیم و تغییر عمده‌ای در کارکرد سفارتخانه‌های ما به وجود نیامده است که این به معنای آن است که ما نیازمند یک تحول بنیادین در ساختار دولت در حوزه تجارت خارجی هستیم.

زارعی در خصوص گام دوم ایران در برجام و اینکه آیا اروپا در فرصت شصت روزه دوم اقدام عملیاتی جدی انجام خواهد داد یا خیر، اظهار داشت: آنچه که در خصوص روابط ایران با کشورهای همسایه مطرح کردیم در موضوع ارتباط با اروپا کاملاً برعکس است. اروپا به ایران از چشم بالا به پایین نگاه می‌کند و ما را به عنوان کشوری پایین دست به حساب می‌آورد، متأسفانه این نگاه به عنوان یک واقعیت در بخشی از حاکمیت ما هم پذیرفته شده است.

ایران با اروپا به جایی نخواهد رسید

این کارشناس مسائل منطقه تصریح کرد: در همین موضوع برجام در حالی که آنها تعهدات خود را عمل نکردند و بدهکار ما هستند با زبان تهدید و طلبکاری با ما برخورد می‌کنند در عین حال از ایران می‌خواهند که حداکثر پایبندی را نسبت به تعهداتش در برجام داشته باشد که این نشان می‌دهد ما با اروپا عملاً به جایی نخواهیم رسید.

وی گفت: من نمی‌گویم که نباید با اروپا ارتباط داشته باشیم و حتی نمی‌گویم که نباید در خصوص توسعه روابط با آنها برنامه داشته باشیم بلکه می‌گویم باید تکلیف خود را با اروپا مشخص کنیم. اینکه آیا می‌خواهیم این نگاه استعماری اروپا را تحمل کنیم و دائماً به یک طرف ضرر دهنده و به عنوان یک پلکان برای حرکت اقتصادی اروپا تبدیل شویم یا اینکه می‌خواهیم این موضوع را تغییر دهیم و روابط تجاری خود با اروپا متوازن و معنا دار کنیم.

زارعی بیان کرد: ما گمان می‌کنیم که اروپا، اروپای قبل از جنگ جهانی اول و قرن نوزدهم است، در حالی که اروپا حتی اروپای پنجاه سال پیش هم نیست چرا که بسیار ضعیف‌تر شده و امروز در دنیا کشورهایی چون روسیه، چین و هند، اروپا را پشت سر گذاشته‌اند.

اروپا نمی‌تواند تعهدات برجام را اجرا کند

این کارشناس مسائل منطقه گفت: اگر ما بتوانیم دیدگاه خود را نسبت به وضعیت ایران با اروپا اصلاح کنیم، می‌توانیم روابط خود را مبتنی بر واقعیت‌های روابط خارجی تنظیم کنیم.

وی بیان کرد: توقع ما از اروپا این است که نه تنها به تعهدات خود در قالب برجام عمل کند بلکه حتی خلأ ناشی از خارج شدن آمریکا از برجام را جبران کند؛ خوب اروپا حتی نمی‌تواند بخش اول که مرتبط با انجام تعهدات خود را انجام دهد چه برسد به اینکه بخواهد جبران عدم حضور کشور دیگری را داشته باشد.

زارعی در پایان خاطرنشان کرد: اروپا قطعاً در این مدت زمان شصت روزه دوم هم کار خاصی نخواهد کرد، آنها می‌خواهند که ما در برجام بمانیم و از آن نتیجه و منفعتی هم نداشته باشیم. یکی از مقامات اروپایی این مطلب را به صراحت بیان کرد که اگر ایران نمی‌تواند از میوه برجام استفاده کنند از سایه آن استفاده کند، یعنی ایران می‌تواند چشم به وضعیت سیاسی بی‌خاصیت پس از برجام داشته باشد و صرفاً دل خود را به اینکه با کشورهای اروپایی مراوده دارد، خوش کند.

خبرگزاری مهر