مشوق‌های زماندار برای بازسازی بافت‌های فرسوده
مصاحبه روزنامه قدس با ابوالفضل نوروزی کارشناس مدیریت شخری درخصوص نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده
براساس آمار ۱۶۲ هزار هکتار بافت ناکارآمد شهری(فرسوده، تاریخی و سکونتگاه غیررسمی) در کشور وجود دارد که بیش از ۵/۱۹میلیون نفر و ۹/۵میلیون خانوار در این بافت‌ها زندگی می‌کنند.
از همین رو نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده شهری، موضوعی پیچیده با ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصاد شهری است. اکنون بیش از چند دهه از تهیه طرح‌های بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری می‌گذرد و درحالی‌که لازم است به این بافت‌ها به‌عنوان فرصتی برای توسعه درونی شهرها و کمک به اقتصاد شهری توجه شود اما همچنان شاهد افزایش رو به رشد فرسودگی شهرها و عدم تحقق‌پذیری این طرح‌ها هستیم.
ابوالفضل نوروزی، کارشناس ارشد مدیریت شهری در گفت‌وگو با قدس می‌گوید: زمین‌هایی که در بافت‌های فرسوده وجود دارند اراضی‌ای هستند که برای تولید مسکن جدید به‌شدت مناسب‌اند و منبعی هستند که می‌توانید دوباره یک پویایی در اقتصاد شهر ایجاد کنید، چراکه وقتی در شهر بافت فرسوده وجود داشته باشد این بافت عملاً کارایی مناسبی ندارد و آن زمینی که هم در مرکزیت شهر است و هم به خدمات خوبی دسترسی دارد اما استفاده خوبی نمی‌شود؛ این زمین نیز به‌طور کامل و به‌خوبی در چرخه اقتصاد شهری قرار نمی‌گیرد.
مأموریتی بر عهده دولت؛ اما نیازمند همکاری شهرداری
وی متولی بافت‌های فرسوده را دولت می‌داند؛ اما معتقد است شهرداری نیز در این امر نقش قابل‌توجهی دارد و ادامه می‌دهد: بافت‌های فرسوده در همه دنیا مورد توجه دولت‌ها به‌منظور بهره‌برداری‌های اقتصادی است، در کشورهای مختلف دنیا نگاهشان به بافت فرسوده علاوه بر بزنگاه اجتماعی و فرهنگی یک نگاه اقتصادی هم هست یعنی عملاً بازآفرینی شهری و اصلاح بافت فرسوده یک عمل کاملاً اقتصادی است و در عرصه‌های فرهنگی‌اجتماعی کاملاً مشخص است که اگر خدای‌ناکرده زلزله بیاید معضلات جدی جانی ایجاد می‌کند و حکومت‌ها مجبور می‌شوند علاوه بر تحمل خسارت‌های جانی و روحی به ملت در بازه زمانی کوتاهی منابع مالی خود را برای اصلاح و بازسازی این بافت‌ها تزریق کنند.
وی می‌افزاید: در بیشتر کشورهای دنیا و در کشورهای پیشرفته تلاش می‌شود این امر به‌صورت پیشگیرانه انجام شود و در گذری از زمان کم‌کم بافت شهری اصلاح شود تا زمانی که مثلاً زلزله می‌آید کمتر آسیب وارد شود.
نوروزی ادامه می‌دهد: وقتی بافتی ناکارآمد و دچار فرسودگی است معمولاً بزهکاری اجتماعی هم در آن جدی است، چراکه کوچه‌های باریک و کوچکی وجود دارد که امکان تاریکخانه‌ها و نقاط خلوتی را ایجاد می‌کند که می‌تواند بزهکاری را افزایش دهد و خانه‌های کوچکی که در آن مناطق وجود دارند محل‌هایی برای فساد و ضدهنجارهای شهری شوند و این موجب می‌شود بخشی از شهر محلی از تجمع معضلات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی شود.
این کارشناس شهری تأکید می‌کند: با افزایش بزهکاری و جرم در این مناطق قاعدتاً امنیت برای ایجاد فضاهای تجاری، فرهنگی و تفریحی که می‌تواند نقش مؤثری در اقتصاد شهری داشته باشد کاهش می‌یابد، ازاین‌رو این نقش پررنگ‌تر به چشم می‌آید به عبارتی این‌گونه آسیب‌ها ترمزی برای رشد و توسعه شهری خواهد بود.
نوروزی با بیان اینکه در سال‌های پیش از انقلاب و از ۳۰-۴۰ سال پس از انقلاب که مفهوم روابط شهری نوین وارد کشورمان شده همچنان این معضل وجود داشته و نتوانستیم با آن به‌درستی مقابله و اصلاحش کنیم، می‌گوید: البته پس از انقلاب یک مقداری اوضاع بهتر شد ولی به‌طور کامل برچیده نشد. در سال‌های گذشته هم به دلیل افزایش بحران مسکن همچنان این معضل پابرجاست.
وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به نقش بافت‌های فرسوده در اقتصاد شهری چطور باید بافت‌های فرسوده بهسازی و نوسازی شوند؟ توضیح می‌دهد: به باور بسیاری از محققان این حوزه استفاده از ظرفیت‌های مردمی و اعطای تسهیلات به آن‌ها یکی از راهکارها و مدل‌های نوسازی بافت‌های فرسوده است. امری که به‌خصوص در مشهد در برخی مناطق اجرایی شد و اعطای وام برای نوسازی منازل فرسوده یکی از راهکارهای مؤثر برای ماندگاری اهالی محسوب می‌شود.
بررسی چهار مدل برای بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده
این کارشناس شهری در تشریح مدل‌های مختلف بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده به روش تراکم آزاد، تأمین مالی، مشوق‌های زماندار و تسهیلات بانکی اشاره می‌کند و درخصوص روش اول می‌گوید: برای اینکه بهسازی و نوسازی بافت فرسوده انجام شود یک مدل این است که تراکم مازاد در آن منطقه داده می‌شود مثلاً اگر در یک محله تراکم مازاد براساس طرح تفضیلی چهار طبقه است برای اقتصادی شدن طرح می‌گویند ما دو طبقه تراکم مازاد می‌دهیم که شما بتوانید ۶ طبقه بسازید.
نوروزی ادامه می‌دهد: یک مدل دیگر این است که تأمین مالی انجام شود؛ اما به علت جمعیت بالا در شهرها به نظرم این طرح در کلانشهرها گزینه جالبی نیست. تراکم جمعیتی تهران همین حالا در مقایسه با کشورهای دیگر رتبه ۱۸ است؛ شهر لندن هم ۹ میلیون جمعیت دارد شهر تهران هم ۹ میلیون جمعیت، ولی مساحت لندن دو برابر مساحت تهران است و این حاکی از آن است که تراکم جمعیتی شهر ما بالاست و این مدل نمی‌تواند مناسب باشد.
وی در خصوص مشوق‌های زماندار نیز می‌گوید: طرح دیگری که به نظر می‌تواند طرح مناسبی باشد این است که می‌توان به ساکنان بافت‌های فرسوده مشوق‌های زماندار اعطا کرد مثلاً عنوان کرد دو تا ۴چهار سال فرصت دارید برای اصلاح بافت شهری همکاری کنید و در عوض تمامی مجوزها مانند بیمه، مالیات و. غیره کاملاً رایگان خواهد بود. این می‌تواند برای اقتصادی کردن پروژه‌ها کمک کند.
این کارشناس شهری در پایان می‌گوید: طرح دیگری که دولت می‌تواند انجام دهد این است که تسهیلات بانکی برای این پروژه‌ها در نظر بگیرد؛ هرچند نظام بانکی ما علاقه‌ای برای سهیم شدن در بخش تولید و بهسازی مسکن ندارند؛ پیشنهاد می‌شود به بانک‌ها اجازه داده شود با نرخ شناور به کسانی که می‌خواهند وارد ساخت‌وساز شوند به‌خصوص در بافت فرسوده وام بدهند و از آن‌طرف هم از ابزاری مانند اوراق رهنی استفاده کنند تا نقد شوندگی‌اش بالا برود.
