رجیستری ساحلی برای فرار از قاچاق یا موجی برای رانت

در خبرها منتشر شد که احسان خاندوزی وزیر امور اقتصادی و دارایی گفته رجیستری از مبادی ورودی حذف شود اما بررسی خبرنگار ما نشان می‌دهد این بخشی از صحبت‌های وزیر جدید اقتصاد است. خاندوزی پس از حضور در وزارت اقتصاد کار خود را با یک بازدید سرزده از گمرک فرودگاه امام خمینی(ره) آغاز کرد. در آنجا موضوعاتی مطرح شد که گزیده‌ای از آن به عنوان یک دستور تلقی شده است. طبق بررسی‌های انجام شده توسط خبرنگار ما وزیر اقتصاد گفته گمرک و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز کارگروهی تشکیل دهند تا مسافران در زمان ورود برای رجیستری موبایل معطل نشوند. ضمن این‌که اگر این طرح اجرا شود فعلا فقط برای واردات مسافری است که سالانه هر نفر می‌تواند یک‌گوشی موبایل وارد کند. گزارشی که در ادامه می‌خوانید شرحی از ماجرای رجیستری موبایل است.

برای اولین‌بار سال ۸۵ طرح رجیستری تلفن همراه مطرح و در کشور اجرا شد ولی به دلیل مشکلات به وجود آمده یک سال بعد این طرح لغو شد. با این حال و پس از گذشت ۱۰ سال این طرح با شناسه‌دار کردن گوشی‌های آیفون دوباره اجرایی شد و اندکی بعد رجیستری دیگر برندهای مطرح تلفن همراه در دستورکار قرار گرفت. هدف از اجرای این طرح مبارزه با قاچاق و واردات غیرقانونی تلفن همراه و پرداخت حقوق گمرکی توسط مسافران و واردکنندگان بود، به طوری که پس از اجرا شدن این طرح تلفن‌های همراه وارداتی قاچاق پس از ۳۰ روز دیگر خدماتی توسط اپراتورهای تلفن همراه دریافت نمی‌کردند و از دسترس خارج می‌شدند. در واقع در این طرح تلفن همراه به نام فردی که این وسیله را خریداری کرده، ثبت و تنها با سیم کارت همان شخص فعال می‌شد. با این حال از مهمترین مزایای این طرح می‌توان به افزایش درآمد دولت از طریق اخذ حقوق گمرکی، مقابله با واردات بی‌کیفیت و تقلبی و جلوگیری از قاچاق تلفن همراه اشاره کرد. هر چند که پس از مدتی این طرح سبب کاهش عرضه این محصول نسبت به حجم تقاضا در کشور شد که همین امر افزایش قیمت تلفن همراه در کشور را به دنبال داشت.

ماجرای رجیستری

در نیمه اول سال گذشته، رجیستری تلفن همراه کاملا به صورت آنلاین توسط مسافران صورت می‌گرفت و آنها اجازه داشتند تا ۳۰ روز بعد از ورود خود به کشور تلفن همراه خود را رجیستر کنند اما در نیمه دوم سال ۹۹ با تصمیم ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و دیگر نهاد‌های متولی فرآیند رجیستری تلفن همراه تغییر کرد و قرار بر این شد در ورودی‌های گمرک به صورت حضوری انجام شود. این تصمیم کافی بود تا در مبادی ورودی گمرکات کشور، صف‌های عریض و طویلی برای رجیستری تلفن همراه مسافران تشکیل شود به همین دلیل و با معطلی طولانی‌مدت مسافران اعتراضات زیادی صورت و مشکلات زیادی در گمرکات کشور به وجود آمد.
دامنه اعتراضات به حدی بود که دو ماه بعد یعنی در آذر همان سال، گمرک ایران ناچار شد طی نامه‌ای به ستاد قاچاق کالا و ارز خواستار این شود که به دلیل مشکلات به‌وجود آمده برای گمرک اجرای طرح رجیستری تلفن‌همراه به صورت غیرحضوری و پس از انجام استعلامات سیستمی از گذرنامه مسافران و در مکانی غیر از مبادی ورودی گمرکات کشور صورت گیرد.
به همین دلیل در ماه دی مقرر شد رجیستری تلفن همراه به صورت غیر حضوری صورت گیرد ولی ثبت اطلاعات و مشخصات تلفن همراه مسافران در بدو ورود آنها به گمرک انجام شود. در همین خصوص مهردادجمال ‌ارونقی، معاون‌فنی‌گمرک ایران گفته بعد از اعمال تغییرات در فرآیند رجیستری، روال از سال گذشته تاکنون اینگونه بود که مسافر هنگام ورود و قبل از خروج از مبادی ورودی، باید اطلاعات اولیه تلفن همراه را ثبت می‌کرد. سپس از سوی گمرک و از طریق بارکدخوان در مدت زمان بسیار کوتاهی، این موضوع انجام می‌شد. مابقی فرآیند نیز غیرحضوری بود، با این حال طی بررسی‌های صورت گرفته از سوی گمرک ایران به این نتیجه رسیده‌ایم که موضوع در کارگروهی مطرح و با توجه به دستور وزیر اقتصاد بر حذف فرآیندهای زاید، همین فرآیند نیز از مبادی وروی حذف شود.

مسافرت‌های یک روزه

کارشناسان می‌گویند در وضعیت فعلی انجام رجیستری در گمرک به دلیل ازدحام جمعیت و تشکیل صف‌های طولانی و معطلی‌های متعدد مسافران در مبادی ورودی گمرکات کشور برای ثبت اطلاعات اولیه گوشی‌های مسافری و امکان رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی در شرایطی که کشورمان با شیوع ویروس کرونا سویه دلتا و لامبدا و مرگ‌های فراوان ناشی از آن روبه‌روست، امری غیرمنطقی و سختگیرانه است. از طرف دیگر سودجویان در مبادی ورودی گمرکات با سوء استفاده از شرایط ایجاد شده اقدام به خرید و فروش حق رجیستری تلفن همراه می‌کردند، این افراد به دلیل کسب منفعت شخصی و دریافت امتیاز رجیستری تلفن همراه اقدام به ورود و خروج افراد از کشور می‌کردند که همین امر موجب مشکلات بسیاری از جمله تشکیل صف‌های مسافران روزانه و بیان دیگر ورود و خروج یک روزه مسافران می‌شد.
در همین خصوص ارونقی، معاون فنی گمرک می‌گوید خرید و فروش حق رجیستری گوشی با ارقام مختلف و حاشیه سود مناسب موجب ایجاد انگیزه بیشتر سودجویان و دلالان برای ادامه این عمل در برخی مبادی کشور شده و حتی برخی سودجویان، اقدام به درج آگهی‌های مختلف در فضای مجازی و در سطح شهر مرزی و استان‌ها جهت خرید و فروش حق رجیستری می‌کنند و افراد عادی را در کسوت مسافر از کشور خارج قرار می‌دهند و پس از درج مهر خروج و ورود به کشور از حق رجیستری آنها استفاده یا در موارد دیگر و در مراحل مختلف ورود مسافر به کشور با جلب اعتماد مسافران ورودی و اخذ شماره گذرنامه، کد ملی مسافر و با روش هوشمندانه و گاهی بدون اطلاع فرد نسبت به سوءاستفاده از اطلاعات شخصی وی اقدام به رجیستری گوشی می‌کنند. این در حالی است که اطلاعات دریافتی گمرک نشان می‌دهد اکثر افرادی که مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اند از ثبت رجیستری گوشی به نام خود خبر نداشته یا امکان بازگشت به مرز و شکایت و شناسایی شخص سوءاستفاده کننده را ندارند.

دستور وزیر اقتصاد

احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد در اولین روزی کاری خود در بازدید از گمرک فرودگاه امام خمینی و مشاهده فرآیند رجیستری تلفن همراه مسافران در مبادی ورودی دستور داد با حضور نمایندگان دستگاه‌های مسؤول از جمله ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و بررسی ابعاد این موضوع رجیستری تلفن همراه در مبادی ورودی گمرکات کشور حذف و این امر به صورت غیرحضوری انجام شود، به همین دلیل انتظار می‌رود این امر از هفته آینده به مرحله اجرا برسد. در این مرحله مسافران می‌توانند بدون ارائه مشخصات در گمرک تا یک ماه با ورود به سامانه همتا وزارت صمت نسبت به رجیستری تلفن همراه وارداتی خود اقدام کنند. در این‌باره گمرک اعلام کرده طرح رجیستری حذف نمی‌شود بلکه این طرح در مبادی ورودی حذف می‌شود و مسافران از صفر‌تاصد موضوع را به صورت برخط این فرآیند را در داخل کشور انجام می‌دهند و آن صف اولیه در مبادی ورودی دیگر ایجاد نمی‌شود.

محدودیت واردات موبایل، مانع قاچاق می‌شود

ابراهیم درستی، نایب رئیس اتاق اصناف کشور در حذف رجیستری در مبادی گمرکی کشور به خبرنگار ما گفته از سال گذشته تاکنون با تغییراتی در خصوص واردات گوشی تلفن همراه شاهد این بودیم که همه مسافران در بدو ورود به کشور بایستی همه اطلاعات اولیه گوشی تلفن همراه خود را ثبت می‌کردند که این امر از طرف گمرک و از طریق بارکدخوان صورت می‌گرفت اما این فرآیند تنها به این مرحله ختم نمی‌شد و مسافران باید فرآیندی غیرحضوری را نیز انجام می‌دادند. بررسی‌های صورت گرفته از سوی گمرک و کارگروهی ویژه با توجه به دستور خاندوزی، وزیر جدید اقتصاد مبنی بر حذف فرآیندهای زائد تصمیم گرفته شد فرآیند رجیستری نیز از مبادی ورودی گمرک حذف شود. درستی، معتقد است به همین منظور انتظار می‌رود با اجرایی شدن طرح حذف رجیستری در مبادی ورودی گمرک هر مسافر بعد از ورود به کشور بدون ارائه مشخصات در گمرک، مانند رویه قبلی، یک ماه فرصت دارد با ورود به سامانه نسبت به رجیستری اقدام کند.
طبیعتا اگر هیچ گونه بروکراسی اداری در زمینه واردات تلفن همراه وجود نداشته باشد و مسافران بتوانند به راحتی و آسانی این وسیله را همراه خود وارد کشور کنند، روند مطلوبی طی شده است. نایب رئیس اتاق اصناف کشور پیشنهاد داده این امکان وجود دارد مسافری که از گمرک می‌آید ثبت تلفن همراه وارداتی خود را فراموش کند، به همین دلیل اگر کسی با یک پاسپورت بخواهد در یک سال یک گوشی تلفن همراه وارد کند نباید ممانعتی صورت گیرد. ظاهرا ۴۰۰۰ تلفن‌همراه که از طریق مسافران و اتباع وارد کشور شده است به مشکل بر‌خورده‌اند و مسؤولان به دنبال رفع مشکل آنها در کشور هستند. این امتیاز به تمام افراد داده شده است که در سال یک‌بار یک عدد گوشی تلفن همراه وارد کشور کنند به همین دلیل هیچ ممانعتی از فروش تلفن همراه‌های وارداتی در کشور در عمل صورت نمی‌گیرد و مسافران در صورت لزوم می‌توانند دستگاه‌های تلفن همراه وارداتی خود را به فروش برسانند.
آن طور که کارشناسان و فعالان صنعت موبایل می‌گویند عرضه و تقاضا تلفن همراه در بازار باید همخوانی داشته باشد این در حالی است که با ادامه‌دار بودن شیوع بیماری کرونا در کشور هیچ کمبودی در بازار تلفن همراه وجود ندارد و به دلیل کاهش شدید قدرت خرید مردم، این بازار در وضعیت فعلی در رکود به سر می‌برد. در گذشته قرار بود هر مسافری که بخواهد تلفن همراه وارد کند این امر را در داخل فرودگاه انجام دهد لکن با حذف رجیستری در گمرک می‌توان در جهت رفاه مسافران گام برداشت.

رجیستری حذف نمی‌شود

برخی بر این باورند با حذف رجیستری از مبادی ورودی ممکن است دوباره قاچاق وارد بازار تلفن‌همراه شود اما حمیدرضا دهقانی‌نیا، سخنگوی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ‌ارز گفته طی بازدیدی که وزیر اقتصاد از گمرک فرودگاه امام خمینی(ره) داشت پیشنهاد داد ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ‌ارز به همراه گمرک که متولیان و ناظران اصلی در بخش واردات هستند کارگروهی تشکیل دهند تا مسافران در بخش بازرسی و نظارت گمرک معطل نشوند. صحبت‌های وزیر اقتصاد به گونه‌ای منتشر شده که ظاهرا قرار است رجیستری کنار گذاشته شود اما این طور نیست و تغییر رویه هنوز به تصمیم مسؤولان نرسیده است.
آن‌طور که دهقانی‌نیا می‌گوید وظیفه دولت و حاکمیت این است تا جایی که امکان دارد موانع را از سر راه مردم بردارد و خدمات خود را در کمترین زمان ارائه دهد. پیشنهادی هم که وزیر اقتصاد داده بر همین مبناست تا گمرک با تقویت زیرساخت‌های فنی خود مسیر واردات گوشی‌های موبایل مسافری را سهل‌تر کند.
قبلا رویه به این صورت بود که اراده خدمات غیر حضوری انجام می‌شد اما واردکنندگان غیر قانونی و قاچاقچیان شرایطی را فراهم کردند تا ناچارا خدمات به صورت حضوری انجام شود. پس از رجیستری موبایل واردات موبایل قانونی شد و درآمد دولت از این محل رشد بیش از ۹۰ درصدی نسبت به قبل از اجرای این طرح را به دنبال داشت. طبق قانون هر مسافر در سال حق واردات یک موبایل را دارد و اجازه ورود تلفن همراه دوم را در این مدت نخواهد داشت. از این رو تقاضا در این بخش آنقدر زیاد نیست که مدیریت و ارائه خدمات سخت باشد.

لزوم همکاری وزارت صمت و گمرک در موضوع رجیستری

رجیستری گوشی تلفن همراه مربوط به یک دستگاه یا وزارتخانه نیست. وزارت صنعت، معدن و تجارت که سامانه همتا را مدیریت می‌کند، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که شناسه گوشی‌های تلفن همراه و سیمکارت را تطبیق می‌دهد، ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز که نقش نظارتی دارد، گمرک ایران دستگاه مجری قوانین که زیر مجموعه وزارت امور اقتصادی و دارایی است و چند دستگاه دیگر نقش دارند. پیشنهادی که از سوی کارشناسان مطرح می‌شود وزارت صمت سامانه‌ای را طراحی کند تا مسافران در زمان ورود با ارائه مدارک خود دیگر کار حضوری نداشته باشند و بقیه اقدامات را به صورت سامانه‌ای پیگیری و اجرا کنند. همچنین برخی دیگر فعالان می‌گویند به منظور این‌که ورود کالا توسط هر شخص مشخص باشد وزارت صمت از یک باجه در گمرکات کشور برخوردار شود تا اطلاعات را دریافت و وارد سامانه کند. حالا باید دید وزارت صمت، گمرک و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در این باره چه تصمیمی می‌گیرند.