عدالت مالیاتی در انتظار پردرآمدها
موحدی بکنظر، رئیس مرکز آموزش، پژوهش و برنامه‌ریزی مالیاتی کشور در گفت‌وگو با روزنامه قدس به بررسی ابعاد لایحه جدید مالیاتی پرداخت
با وجود فواید نظام مالیات بر مجموع درآمد، این نظام مالیاتی هنوز در ایران به مرحله اجرا درنیامده است. سهم بالای مالیات‌های غیرمستقیم و مالیات بر شرکت‌ها (اشخاص حقوقی) نسبت به سهم اندک مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، نشان‌دهنده ترکیب نامناسب درآمدهای مالیاتی دولت و آسیب‌زا بودن مالیات‌ها برای تولید است، این در حالی است که مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی در نظام‌های مالیاتی پیشرفته دنیا سهم بالایی دارد. قانون‌گذاری برای ایجاد مالیات بر مجموع درآمد در کشور فراز و نشیب‌های زیادی طی کرده است و در آخرین تحولات آن در دولت سیزدهم لایحه مالیات بر مجموع درآمد تدوین شده و برای ارزیابی‌های بعدی در اختیار وزارت اقتصاد قرار گرفته و سازمان امور مالیاتی نیز اصلاحاتی روی آن انجام داده و در کمیسیون اقتصادی هیئت دولت در حال بررسی است.
ترمیم پایه‌های مالیاتی نه اضافه کردن پایه مالیاتی جدید
در همین راستا دکتر موحدی در گفت‌وگو با قدس تصریح کرد: مالیات بر مجموع درآمد اساساً اضافه کردن یک پایه مالیاتی جدید نیست، بلکه ترمیم پایه‌های مالیاتی در راستای تحقق عدالت مالیاتی است. در شرایط کنونی کشور که فاقد مالیات بر مجموع درآمد هستیم انواع و اقسام مالیات‌ها را در قالب‌های مختلف پرداخت می‌کنیم. مثلاً کارمند و یا پژوهشگر قسمتی از حقوق خودش را به عنوان مالیات پرداخت می‌کند و اگر فردی نقل و انتقال خودرو انجام دهد، مالیاتی را پرداخت می‌کند اما بخشی از درآمدها مشمول مالیات نیستند. برای مثال اگر فردی سوپرمارکت و یا طلافروشی داشته باشد، باید قسمتی از درآمد خود را با عنوان مالیات بر درآمد پرداخت کند، اما درآمد حاصل از کشاورزی و یا درآمد حاصل از فعالیت واسطه‌گری و خرید و فروش دارایی‌های سرمایه‌ای از قبیل خودرو، مسکن، دلار و... از پرداخت مالیات معاف است. همچنین فردی که سودی از بانک دریافت می‌کند، از پرداخت مالیات معاف است.
سرجمع درآمدها مشمول مالیات
وی در توضیح مالیات بر مجموع درآمد تأکید دارد در این طرح باید معیار را یک فرد در نظر بگیریم با یک شناسه هویتی مشخص. مثلاً یک فرد با یک شماره ملی، مؤدی بالقوه مالیاتی است و به محض اینکه فعالیت اقتصادی انجام دهد مؤدی بالفعل نظام مالیاتی خواهد بود. این مؤدی بالفعل مالیاتی از مجاری مختلف درآمدهای مختلفی دارد. مثلاً وی از سپرده بانکی، سهام، حقوق، کار پژوهشی، فعالیت واسطه‌گری و... درآمدهایی دارد که سرجمع این درآمدها مشمول مالیات می‌شود. حال هر کسی تا حدی مشمول معافیت پایه مالیاتی می‌شود و مابقی آن مشمول مالیات می‌شود.
حذف معافیت‌های ناکارآمد مالیاتی
وی در توضیح مزیت‌های این طرح معتقد است: مزیتی که این طرح دارد این است که معافیت‌های مختلفی که وجود داشته که بعضاً ناکارآمد و ناعادلانه بوده است حذف می‌شود و تنها یک معافیت پایه برای هر فرد در نظر گرفته می‌شود، زیرا همه درآمدها سرجمع می‌شود و دیگر لازم نیست یک درآمد خاص معاف از مالیات شود. در این بین اگر فردی هزینه‌های قابل قبولی از قبیل هزینه آموزش، مسکن، بهداشت و درمان و... داشته باشد، از این هزینه‌ها کسر می‌شود و فقط صرفاً درآمدی که در پایان سال بدست می‌آورد، مشمول مالیات می‌شود. ما می‌توانیم نرخ تصاعدی هم به این مالیات بدهیم که در این روش موجب می‌شود اقشار با درآمدهای بالا مشمول مالیات بیشتری شده و اقشار کم‌درآمد مالیات کمتری پرداخت کنند. بنابراین دهک‌های بالای درآمدی بخش زیادی از این مالیات را پرداخت می‌کنند. مهم‌ترین ویژگی مالیات بر جمع درآمد در همه کشورها این است که برای هر فرد یک شناسنامه مالیاتی تعریف می‌شود که در آن مشخص می‌شود هر فرد چه درآمدهایی از چه محل‌هایی دارد، چه هزینه‌هایی دارد و از چه معافیت‌هایی باید برخوردار باشد.
عدالت مالیاتی، مهم‌ترین مزیت طرح
وی در توضیح مهم‌ترین مزیت مالیات بر مجموع درآمد افزود: مهم‌ترین مزیت این طرح حرکت سیستم مالیاتی کشور به سمت عدالت مالیاتی است. یعنی کسانی که درآمد یکسانی دارند و توان پرداخت مالیات برابر دارند باید مالیات برابری پرداخت کنند و کسانی که توان پرداخت مالیات بیشتری دارند، مالیات بیشتری پرداخت کنند. چون سرجمع درآمدها در آن لحاظ می‌شود و نه تک‌تک درآمدها، ما این ویژگی را می‌توانیم در آن مشاهده کنیم. ما در مواقع مختلف برای هر درآمدی، مالیاتی در نظر می‌گرفتیم و برای هر کدام از این درآمدها نیز معافیت‌های پایه‌ای در نظر می‌گرفتیم و این امر سبب می‌شد ما وجوه عادلانه نظام مالیاتی را در نظر نگیریم. برای مثال کسی که درآمدهای بالایی دارد در یک پایه مشمول یک معافیت می‌شد و در پایه مالیاتی دیگر مشمول معافیت دیگر، در حالی که سرجمع وی جزو ثروتمندان و طبقات بالای درآمدی محسوب می‌شود. بنابراین در این طرح تنها یک معافیت پایه در نظر گرفته می‌شود و بقیه آن مشمول مالیات است و اگر فردی کم‌درآمد باشد در این طرح اصلاً مالیاتی پرداخت نمی‌کند.
نظام یکپارچه درآمدی- حمایتی
مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی در صورت مترقی خودش می‌تواند به یک نظام یکپارچه درآمدی- حمایتی تبدیل شود یعنی به این صورت دربیاید که افرادی که درآمد آن‌ها کمتر از یک حدی باشد، علاوه بر اینکه مشمول مالیات نمی‌شوند، چه بسا آن‌ها می‌توانند مشمول کمک‌های حمایتی و یارانه‌ای نیز بشوند و یارانه به آن‌ها پرداخت شود و کسانی که درآمد آن‌ها از یک حدی بالاتر برود مشمول مالیات شوند. بنابراین این گونه ما به یک سیستم یکپارچه مالیاتی می‌رسیم که در آن مشخص است که از چه کسی و به چه مقداری باید حمایت شود و یا مالیات گرفته شود. مهم‌ترین نفع این سیستم این است که در بلندمدت سبب توازن جامعه می‌شود چون ما با این سیستم متوجه می‌شویم که از چه کسی باید بیشتر مالیات گرفت و از چه کسانی کمتر. با اجرای این سیستم ضریب جینی کاهش پیدا می‌کند و جامعه به سوی توازن اقتصادی و اجتماعی حرکت خواهد کرد و فشار مالیاتی به جای اینکه روی پنج دهک پایین درآمدی جامعه باشد، بیشتر روی دو دهک بالای درآمدی خواهد بود.
