آیا اصلاح قانون انتخابات، به این دوره از انتخابات ریاست جمهوری می‌رسد؟
عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان در گفت‌وگویی با روزنامه‌ی جام جم به سوالاتی در خصوص الکترونیکی شدن انتخابات، اصلاح قانون انتخابات، رجل سیاسی حساب شدن کاندیدای زن و سوالات دیگری مرتبط با انتخابات 1400 پاسخ داد.
در حال حاضر که هنوز ثبت‌نام کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری انجام نشده است، شورای نگهبان چه فعالیت‌هایی در ارتباط با انتخابات در دستور کار دارد؟
انتخابات یک روند نسبتا طولانی است که دستگاه‌های مختلف باید در بخش‌های گوناگون وظایف خود را به‌تدریج انجام بدهند و مقدماتی را فراهم کنند که این مقدمات نهایتا منجر به شروع انتخابات می‌شود و آغاز آن معمولا با دستور وزیر کشور صورت می‌گیرد. روندهای بعدی؛ ثبت‌نام‌ها، بررسی صلاحیت‌ها، شروع انتخابات و شمارش آرا است. از این جهت کار شورای نگهبان در انتخابات مجلس و ریاست جمهوری متفاوت است. در انتخابات مجلس کار سنگین بررسی صلاحیت‌ها را داریم. ملاحظه کردید که در ایام نزدیک به انتخابات مجلس نزدیک به ۱۶ هزار نفر ثبت‌نام می‌کنند. بررسی صلاحیت یکایک آنها کاری زمانبر است اما در انتخابات ریاست جمهوری این مشکل وجود ندارد، یعنی در بحث بررسی صلاحیت‌ها کار سنگینی نداریم، چراکه تعداد افراد ثبت‌نام‌کننده به اندازه انتخابات مجلس نیست. در دوره قبل انتخابات ریاست جمهوری حدود ۱۶۰۰ نفر ثبت‌نام کرده بودند. در هر صورت در انتخابات ریاست جمهوری طبق قانون اساسی شرایط کلانی وجود دارد که در انتخابات مجلس نیست. به همین دلیل در انتخابات ریاست جمهوری نگاه ما و وظایف دوستان‌مان بیشتر معطوف به اعمال نظارتی است که باید در روز انتخابات انجام پذیرد. بنابراین مقدماتش می‌شود آموزش ناظران و ساماندهی آنها و مواردی که مرتبط با چاپ تعرفه است که از سوی وزارت کشور انجام می‌شود، همچنین نظارت بر چاپ تعرفه‌ها. از دیگر موارد، تشکیل هیات‌های نظارت است که خوشبختانه در حال حاضر در همه استان‌ها، شهرستا‌ن‌ها و بخش‌ها هیات نظارت شکل گرفته است. همچنین نشست‌هایی هم برگزار کردیم که در آن کارشناسان ما و دوستان وزارت کشور حضور دارند و آنها هم در حال انجام است. ان‌شاءا... مشکل خاصی در این زمینه نخواهیم داشت.
آخرین جلسه هیات مرکزی نظارت بر انتخابات چه زمانی برگزار شد. دستور کارهای فعلی این هیات چیست؟
آخرین جلسه را دو هفته قبل داشتیم، بقیه بحث هیات‌های نظارت شهرستانی بود که در مورد آنها تصمیم‌گیری شد، خوشبختانه احکام‌شان هم صادر شد و مشغول انجام وظیفه هستند.
بحث برگزاری انتخابات الکترونیک به کجا کشید. امسال تا چه مرحله‌ای از انتخابات به صورت الکترونیک برگزار می‌شود. آیا امکان دارد در این مدت کوتاه باقیمانده تا انتخابات، اتفاق خاصی در این حوزه را شاهد باشیم؟
غالب موارد مرتبط با انتخابات الکترونیک را با دوستان وزارت کشور در ادوار گذشته هم انجام دادیم. یعنی مراحل عمده انتخابات الکترونیک تا الان انجام شده است. این مساله را در انتخابات گذشته داشتیم و در انتخابات پیش رو هم خواهیم داشت. بخش‌هایی از آن باقی مانده است که احتمالا دوستان رسانه وقتی سوال می‌کنند، معطوف به بحث رای‌گیری از طریق دستگاه، یعنی مکانیزه شدن است. در این‌باره نیازمند اطمینان بیشتری از این دستگاهها، از جهت فنی و از جهت نرم‌افزاری هستیم تا در این مسیر کسی مشکلی را ایجاد نکند. به هر حال هر چقدر که این دستگاهها و الکترونیکی شدن سرعت را اضافه می‌کند، سرعت تخلف را هم می‌تواند زیاد کند و ممکن است تخلفات از جنس دیگری را باعث شود. در شورای نگهبان و وزارت کشور متفق هستیم که باید به این سمت برویم که به یک اطمینان صددرصدی برای مخدوش نشدن رای مردم برسیم. وظیفه ما صیانت از آرای مردم به عنوان حق‌الناس است. به همین دلیل کارهای زیادی انجام شده و این طور نیست که وقتی می‌گوییم رای‌گیری الکترونیک انجام شده، به این معنا باشد که هیچ کاری هم انجام نشده است. وزارت کشور به‌خصوص در سال‌های اخیر اقدامات فنی بسیار خوبی برای این کار انجام داده و زیرساخت‌های خوبی را فراهم کرده است. ما هم نظارت کرده‌ایم و اطمینان می‌دهیم کارهایی که تاکنون انجام شده، مراحل خوبی بوده و مشکلی را ایجاد نمی‌کند. همچنان روی مرحله نهایی که رای‌گیری الکترونیک هست، مشغول کار هستیم و تلاش داریم به یک شکل اطمینان‌بخشی برسیم که دیگر ان‌شاءا... هیچ مشکلی وجود نداشته باشد.
آیا اصلاح قانون انتخابات، به این دوره از انتخابات ریاست جمهوری می‌رسد؟
مجلسی‌ها درصدد هستند تا این کار را انجام بدهند. دو روز پیش هم این صحبت مطرح شد، آنها معتقد بودند که اصلاحات شورای نگهبان را انجام داده‌اند و بنا دارند که وارد دستور کار مجلس کنند. قرار شد بررسی بیشتری در این باره شود و اگر مجلس روند تصویب آن را زودتر انجام دهد، شورای نگهبان می‌تواند حداقل بخش‌هایی از آن را مورد بررسی قرار دهد و در انتخابات ریاست جمهوری اعمال شود. ولی اگر این اتفاق نیفتد، به انتخابات بعدی واگذار می‌شود.
برخی افراد و چهره‌ها این روزها در حال سفرهایی هستند که شائبه انتخاباتی بودن دارد و در فضای مجازی هم کمپین‌هایی برای حمایت از برخی چهره‌ها تشکیل شده است. آیا اینها مصداق فعالیت زودهنگام نیست؟ شورای نگهبان به این موارد ورود می‌کند؟
من در این مورد بارها عرض کرده‌ام که یک مشکل قانونی داریم. اینها همه به تبلیغات برمی‌گردد و از مجلس انتظار داریم که در این‌باره قانون را اصلاح کند. ما تعریفی از تبلیغات انتخاباتی در قانون نداریم. چون تعریف نداریم، همین سوالی که می‌کنید، ما هم داریم. آیا می‌توان فردی که با یک رسانه‌ای صحبت کرد یا در یک جمع علمی سخنرانی کرد و گفت که من نامزد انتخابات هستم و از برنامه‌های خود حرف زد را تبلیغات دانست؟ متاسفانه قانون در این زمینه ساکت است. به همین خاطر نمی‌دانیم که وظیفه دستگاه‌های نظارتی و اجرایی دراین باره چیست؟ اما طبیعتا اگر کسی که خود را نامزد معرفی می‌کند، بخواهد یک کمپین انتخاباتی چه به صورت حقیقی و چه به صورت مجازی راه بیندازد، جلوی آن گرفته می‌شود.
موضوع بانوان برای احراز جایگاه ریاست جمهوری موضوعی است که در هر دوره انتخابات ریاست جمهوری مطرح می‌شود. هر دوره تعدادی از بانوان ثبت‌نام می‌کنند، ولی عملا هیچ زنی برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری تایید صلاحیت نمی‌شود. چرا یک بار برای همیشه این مساله تعیین تکلیف نمی‌شود؟
این بحث فقهی، حقوقی و یک بحث فرهنگی دارد، نظرات مختلفی هم وجود دارد. عرض من این است که قانونگذار تاکنون منعی برای ثبت‌نام زنان نگذاشته است. به همین خاطر برای انتخابات ریاست جمهوری، خانم‌ها ثبت‌نام می‌کنند. شورای نگهبان هم مثل بقیه موارد بررسی می‌کند. دلایل ردصلاحیت زنان البته بحث دیگری دارد که باید در حوزه‌های علمیه و دانشکده‌های حقوق روی این بحث علمی و فقهی بحث و بررسی کنند. بخشی از آن هم به جنبه‌های فرهنگی جامعه برمی‌گردد. بالاخره این هم سوال مهمی است که چرا در مجلس فقط ۱۶ نماینده زن داریم، با این‌که تعداد نامزدهای زن در انتخابات چند هزار نفر بودند. حتی خود خانم‌ها هم به نامزدهای زن رای نداده‌اند. بنابراین نباید این مساله را به حساب شورای نگهبان گذاشت.
بالاخره این سوال مطرح است که بعد از گذشت چهار دهه از انقلاب، شورای نگهبان در مقام نظر می‌تواند برای یک بار هم که شده، اعلام نظر کند که آیا زنان هم در شمول تعریف رجل سیاسی قرار می‌گیرند؟
به هر حال ثبت‌نام زنان آزاد است، طبعا مقصود این است که شورای نگهبان هم دارد اعلام نظر می‌کند. یک وقت است که می‌پرسید چرا خانم‌ها تایید نمی‌شوند، می‌گویم که در خیلی از مواقع آقایان هم تایید صلاحیت نشده‌اند.
یک سوال مشخص وجود دارد و پاسخ مشخص. آیا از نظر شورای نگهبان زن رجل سیاسی است؟
شما می‌توانید بگویید که مرد به طور مطلق یک رجل سیاسی است؟ بالاخره نظرات متفاوتی پیرامون این موضوع وجود دارد. ممکن است اعضای شورای نگهبان در این زمینه نظرات مختلفی داشته باشند، اما در هر صورت شورای نگهبان در این زمینه نظر رسمی خود را اعلام نکرده است.
یکی از چالش‌های جدی نام‌نویسی برای انتخابات ریاست جمهوری، تعداد بالای ثبت‌نام کنندگان است. این هم از چالش‌هایی است که باید حل شود و به یک ساز و کار منطقی برسد. حتما مشاهده کرده‌اید که گاهی شکل حضور افراد و مواجهه‌شان با موضوع ثبت‌نام در انتخابات صحنه‌های طنزآمیز ایجاد می‌کند که برای چهره نظام خوب نیست.
ثبت‌نام از طریق وزارت کشور انجام می‌شود و وزارت کشور نیازمند این است که قانونی داشته باشد که با چه شرایطی افراد را ثبت‌نام کند. در حال حاضر تمرکز قانون انتخابات روی همین مساله است تا وزارت کشور با لحاظ برخی شرایط، اقدام به ثبت‌نام افراد کند. اگر بتوانند به قاعده برسند که شرایط اولیه را اصلاح تا از این طریق وزارت کشور عمل کند، بسیار مطلوب خواهد بود.
جمع‌بندی شورا برای شرکت نظامیان در انتخابات چگونه است؟
شورای نگهبان نهادی است که باید براساس قانون اساسی و قوانین عادی عمل کند و تصمیماتش باید مبتنی بر قانون باشد. وقتی به این مرز برسیم، سوال من این خواهد بود که آیا در قانون منعی برای ورود نظامیان است؟ باشد یا نباشد، ما تابعیم. قانون، منعی در این باره ندارد.
به نظر شما مهم‌ترین چالش انتخابات ریاست جمهوری این دوره چه خواهد بود؟
سوال سختی است. به هرحال شورای نگهبان یک نهاد حقوقی است و شاید سوال شما سیاسی باشد. با توجه به تجربه ۲۰ ساله حضورم در شورای نگهبان و باتوجه به تاکیدات قانون و رهبر معظم انقلاب، باید دنبال نیروهای کارآمد باشیم. یعنی افرادی باید نامزد انتخابات ریاست جمهوری شوند که توانایی اداره کشور با انبوهی از مشکلات را داشته باشند. کشور ما منابع و سرمایه‌های خوبی دارد، مردم وفاداری هم دارد که پشتیبان نظام بوده‌اند و اینها نیازمند کسانی هستند که کارآمد باشند.
به نظر شما شیوع بیماری کرونا چه تاثیرات یا تغییراتی در روند برگزاری انتخابات خواهد داشت؟ پیش‌بینی شما در این‌باره چیست؟
در انتخابات هم سلامت مردم و هم سلامت انتخابات باید پا به پای همدیگر جلو برود. خوشبختانه سال گذشته با شروع کرونا، انتخابات مجلس را برگزار کردیم و یک تجربه اولیه‌ای در این‌باره داریم. به اضافه این‌که انتخابات مرحله دوم مجلس هم کاملا در زمان شیوع ویروس کرونا بود. ستاد ملی مبارزه با کرونا مصوبات و دستورالعمل‌هایی دارد، طبیعتا ما باید براساس آنها حرکت کنیم. علاوه‌بر اینها، کارهایی که ما توانسته‌ایم انجام دهیم و با وزارت کشور هم در‌باره آنها صحبت کرده‌ایم؛ بحث اول، افزایش صندوق‌ها بود.
در این دوره در برخی از جاها، صندوق‌ها چیزی حدود ۱۵ درصد و شاید هم بیشتر اضافه می‌شوند که تعدادی صندوق سیار و تعدادی هم صندوق ثابت هستند. این مساله کمک بسیاری برای جلوگیری از ازدحام مردم می‌کند. در مورد برگزاری انتخابات در شرایط کرونایی، موضوع مهم ازدحام مردم است. در بحث رای‌گیری برخی از شعب و برخی از ساعات را داریم که مردم تجمع زیادی دارند. در این‌باره می‌شود ساماندهی کرد و مدیریت زمان را در اختیار گرفت. مثلا یا تعداد شعب را افزایش داد یا این‌که در یک شعبه شلوغ به جای یک صندوق چند صندوق اضافه شود. یا این‌که رای‌گیری را به جای فضای بسته، در یک فضای باز برگزار کنیم. بحث اثر انگشت هم که حذف شد اما در انتخابات آنچه باعث تجمع مردم می‌شود، مربوط به کمپین‌هایی است که از سوی نامزدها و هواداران آنها برگزار و باعث تجمع مردم می‌شود.
خوشبختانه ستاد ملی کرونا در این زمینه دستورالعمل‌هایی دارد و وزارت کشور هم توصیه کرده که چنین تجمعاتی برگزار نشود. به‌جای این کمپین‌ها، به سمت فضای مجازی برویم و رادیو و تلویزیون در این‌باره ورود کند. حتی بحثی بود مبنی بر این‌که صدا و سیما فرصت‌های بیشتری را در اختیار نامزدها قرار دهد تا آنها بتوانند صحبت بیشتری داشته باشند. این مجموع اقداماتی است که ما و وزارت کشور می‌توانیم برای پیشگیری از بحث کرونا انجام دهیم.
