دردهای مزمن معاونت آموزشی وزارت بهداشت
بررسی اتفاقات یک سال اخیر با محوریت معاونت آموزشی وبدا نشان می‌دهد که چالش‌های مدیریتی زیادی متوجه حقدوست و همکارانش است. گرچه نمی‌توان پاندمی بیماری کرونا را در اوضاع آموزش علوم پزشکی نادیده گرفت، ولی نارضایتی از اوضاع به حدی رسیده است که در خواست استعفا یا عزل حقدوست در میان مطالبات دانشجویان علوم پزشکی در تمام مقاطع دیده می‌شود.
دی ماه 98 «علی‌اکبر حقدوست» طی حکمی از سوی وزیر بهداشت و درمان و آموزش پزشکی به معاونت آموزشی این وزارتخانه منصوب شد. سعید نمکی در حالی حقدوست را جانشین باقر لاریجانی معاونت آموزشی پیشین خود می‌کرد که در متن حکم انتصابش 10 موضوع مهم را از او مطالبه کرده بود. «غفلت مزمن» در بخش آموزش، حل «شیوه‌های غیراخلاقی» در مسیر کسب صندلی دانشگاه‌های علوم پزشکی و بلاتکلیفی در شرح وظایف بیمارستان‌های آموزشی از جمله نکات منفی بود که وزیر بهداشت به معاون جدید آموزشی خود برای اصلاح آنها حکم صادر کرد. بررسی اتفاقات یک سال اخیر با محوریت معاونت آموزشی وبدا نشان می‌دهد که چالش‌های مدیریتی زیادی متوجه حقدوست و همکارانش است. گرچه نمی‌توان پاندمی بیماری کرونا را در اوضاع آموزش علوم پزشکی نادیده گرفت، ولی نارضایتی از اوضاع به حدی رسیده است که در خواست استعفا یا عزل حقدوست در میان مطالبات دانشجویان علوم پزشکی در تمام مقاطع دیده می‌شود.
دستیاری 48؛ چالش ادامه‌دار
آزمون پذیرش دستیاری تخصصی پزشکی بدون شک مهم‌ترین چالش معاونت آموزشی در یک سال اخیر است. آزمونی مهم و ملی که طبق قوانین و آیین‌نامه‌ها باید یک بار در سال برای پذیرش دستیار تخصصی در ده‌ها رشته برگزار شود. شیوع بیماری کرونا دلیلی بود که آزمون 47 که قرار بود اسفند 98 برگزار شود با چندین بار تعویق در مردادماه 99 به خط پایان برسد. اعلام دیرهنگام منابع آزمون، دور زدن قانون برگزاری سالانه و چندین تخلف دیگر دلایل بخش کثیری از داوطلبان آزمون 48 بود که معاونت آموزشی اسفند 99 را تاریخ برگزاری آن اعلام کرده بود. پیگیری‌های متعدد از مسیرهای قانونی اعم از دیوان عدالت اداری، سازمان بازرسی کل کشور، کمیسیون اصل 90 مجلس و... کار را به جایی کشاند که وزیر بهداشت با نمایندگان داوطلبانی که در خواست اجرای قانون را داشتند جلسه حضوری برگزار کند و وعده عمل به قانون را بدهد. برپایی چندین کارزار و کمپین و چندین توفان رسانه‌ای نشان می‌داد که جمعیت غالب داوطلبان مخالف دور زدن قانون توسط معاونت آموزشی هستند. گرچه تا نیمه بهمن‌ماه حقدوست و همکارانش در هر تریبونی تعویق آزمون دستیاری را غیر‌ممکن اعلام می‌کردند ولی به‌ناگاه کیانوش جهانپور از برگزاری آزمون در 20 فروردین 1400 خبر داد. تغییر تاریخ آزمون که به بهانه کرونا انجام شد گرچه بعضی تخلفات برگزاری دستیاری 48 در اسفند 99 را دور می‌زد ولی به هیچ‌وجه مطالبه قانونی داوطلبان یعنی تیرماه 1400 را برآورده نکرد. برگزاری انتخابات و ماه مبارک رمضان دلایلی است که معاونت آموزشی برای برگزاری زودهنگام آزمون می‌تراشد. حال آنکه سال 96 این آزمون در فاصله کمتر از 2 هفته تا انتخابات برگزار شد و در سال 1400 چندین آزمون مهم کشوری در ایام پیش و پس از انتخابات برگزار می‌شود. علی خضریان، سخنگوی کمیسیون اصل 90 درخصوص بررسی این موضوع با اشاره به حجم بالای اعتراضات می‌گوید: «کمیسیون اصل ۹۰ تصمیم دارد درخصوص ادعای تخلفات صورت‌گرفته در تاریخ برگزاری چهل‌وهشتمین آزمون پذیرش دستیار تخصصی و آزمون‌های پیشین و مشابه ورود کند. گرچه پرونده شکایات از معاونت آموزشی وزارت بهداشت درخصوص آزمون 48 دستیاری روی میز قضات دیوان و کمیسیون اصل 90 باز است ولی اصرار بر برگزاری آزمون پیش از پایان دولت جو گمانه‌زنی‌ها را میان داوطلبان مبنی‌بر ورود نورچشمی‌ها از طریق شیوه‌های غیراخلاقی افزایش داده است.»
یک بام و چندهوا!
شرایط بحران همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ یکی از دلایلی بود که وزارت بهداشت برای تغییر تاریخ دستیاری 48 به فروردین‌ماه 1400 اعلام کرد. اسفند 99 بنابر آنچه وزیر و مسئولان وزارتخانه می‌گویند لبه تیغ سقوط به فاجعه دوباره است. با وجود این دلایل اما معاونت آموزشی وبدا قصد دارد در پر‌ریسک‌ترین زمان ممکن یعنی 14 و 15 اسفندماه چندین آزمون را میان داوطلبانی که به احتمال زیاد ناقل یا مبتلا به بیماری هستند، برگزار کند. آزمون‌های جامع علوم پایه، پیش‌کارورزی و جامع داروسازی 3 آزمونی هستند که معاونت آموزشی اصرار به برگزاری آنها دارد. سال گذشته در ابتدای شیوع بیماری این آزمون‌ها چندین مرتبه دچار تعویق شدند و حتی کارورزان یا همان انترن‌ها بدون آزمون در بخش‌های بیمارستانی و حتی مراکز بهداشتی برای کنترل بیماری به‌کار گرفته شدند. مقاومت معاونت آموزشی دربرابر حجم بالای مطالبات به حدی رسید که شوراهای صنفی دانشگاه‌های علوم پزشکی طی چندین نامه درخواست دانشجویان پزشکی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان سلامت کشور را به وزارت بهداشت منتقل کردند. حقدوست در نامه‌ای به شوراهای صنفی و معاونت آموزشی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی تهران و مشهد مطالبه دانشجویان را فضاسازی رسانه‌ای اعلام کرد و عوارض عدم برگزاری این آزمون‌ها را بسیار سنگین‌تر از ابتلای شرکت‌کنندگان دانست. آزمون پیش‌کارورزی چندین بار در سال قابلیت برگزاری دارد و طی چند سال اخیر نمره پذیرش در این آزمون متغیر بوده است و با کمتر شدن حد نصاب قبولی درواقع از ارزش‌گذاری اولیه آن کاسته شده است. اصرار به تجمع دانشجویانی که حتی روزهای پیش از آزمون در بخش‌های مختلف بیمارستانی و درمانی درحال آموزش و ارائه خدمت هستند نشان می‌دهد که معاونت آموزشی مرغش یک پا دارد. حقدوست اعتقاد دارد داوطلبان معترض به برگزاری آزمون در دوره پیک دوباره بیماری باعث اغتشاش و بی‌ثباتی معاونت تحت امرش می‌شوند. معاونتی که به گفته وی باید الزام به قانون داشته باشد ولی در مواردی مثل برگزاری آزمون دستیاری 48 فراقانونی و حتی غیرقانونی عمل می‌کند.
آموزش آنلاین و امتحان مجازی
آموزش مجازی در سال درگیری کرونا یکی از موضوعاتی بود که معاونت آموزشی وزارت بهداشت را به چالش کشاند. مشکلات عدیده در مسیر آموزش رشته‌های مختلف که عمدتا دروس نظری و عملی دارند و تعطیلی و بازگشایی‌های بی‌برنامه ازجمله موارد اعتراضی دانشجویان علوم پزشکی بود. به نظر رفتار سلیقه‌ای معاونت‌های دانشگاه‌ها و نبود سیستم یکپارچه ناشی از نگاه جزیره‌ای به دانشگاه‌های کشور است. اوج نا‌هماهنگی‌ها در امتحانات پایان ترم به چشم می‌خورد. دروسی که با حداقل ارائه و دانشجویانی که باید در آزمون‌هایی با روش‌های عجیب شرکت می‌کردند. مسیر آموزش پزشکی در سال 99 را می‌توان در بارگذاری فایل‌های پاورپوینت خلاصه کرد. البته معضل برگزاری آزمون‌های آنلاین در برگزاری امتحانات به‌خصوص در دی‌ماه به اوج خود رسید. هر دانشگاه برای خود شیوه‌نامه مجزایی برای برگزاری آزمون در نظر گرفته بود. برای نمونه شیوه‌نامه برگزاری امتحانات مجازی در دانشگاه علوم‌پزشکی زنجان امکان بازگشت به سوال قبلی برای ۱۵ درصد سوالات در نظر گرفته شد و حداکثر زمان توقف برای هر سوال به میزان دو برابر زمان اختصاص‌‌یافته به سوال بود. اما این شیوه‌نامه در استان مازندران به نحوی دیگر لحاظ می‌شد. فرصت پاسخ‌دهی به هر سوال تستی ۶۰ ثانیه در نظر گرفته شد و حداکثر زمان توقف برای هر سوال ۱۲۰ ثانیه (با ثابت بودن سقف زمان آزمون ) بود و امکان بازگشت به سوال قبلی برای 10 درصد سوالات در نظر گرفته شد. این ناهماهنگی‌های آموزشی کار را به اعتراض‌های متعدد شورای صنفی‌های سراسر کشور کشید. گرچه حقدوست بارها بر تلاش برای برگزاری عادلانه و علمی‌تر آزمون‌های مجازی تاکید کرده بود ولی خروجی‌اش نارضایتی‌هایی بود که در رسانه‌ها منتشر می‌شد.
ملک طلق حقدوست و دوستان
نگاه بالا به پایینی که به قانون تمکین نمی‌کند نه‌تنها درخصوص دانشجویان و پزشکان از سوی معاونت آموزشی به‌کار میرود بلکه احکام قضایی را هم به نحوی فاقد ارزش قانونی قلمداد می‌کند. پس از آنکه دیوان عدالت اداری آزمون ارتقا و گواهینامه سال گذشته(سال۹۸) را به دلیل تخلفات گسترده وزارت بهداشت و سنجش پزشکی و لو رفتن سوالات باطل اعلام کرد معاون آموزشی وزارت بهداشت اعلام کرد برخی از رأی‌های دیوان عدالت اداری به دانشگاه آسیب وارد می‌کند؛ از این رو قرار شده در مواردی که ورود محتوایی به آیین‌نامه‌های علمی شده با دیوان مذاکره صورت گیرد! یعنی در مواردی که باید قانون اجرا شود؛ معاونت آموزشی بهداشت تلقی‌اش این است که دیوان به محتوای علمی ورود کرده است. یا در نمونه‌ای دیگر حسین قنبری، مشاور معاونت آموزشی وزارت بهداشت درخصوص عدم‌دسترسی منابع آزمون دستیاری به خبرگزاری دانشجو می‌گوید: «این مشکل که انتشارات این منابع را ندارند نیز متوجه وزارت بهداشت نمی‌شود، زیرا داوطلبان باید بتوانند به هر طریقی که شده است منابع را به‌دست آورند.» درواقع مشاور معاون وزیر بهداشت همان روش «خودت بمال» را توصیه می‌کند. این نگاه کار را به جایی می‌کشاند که معاونت آموزشی در ارائه بیلان بهمن‌ماه 99 خود با استفاده از کلمات امنیتی می‌نویسد: «ماهی که گذشت با چالش‌های متعددی مواجه بودیم. شاید مهم‌ترین آنها که تبعات آن هنوز هم ادامه دارد، بحث تغییر تاریخ امتحانات ملی بود. آزمون پذیرش دستیاری یکی از اصلی‌ترین آنها بود که به‌شدت توسط جمعی از معترضان به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده و هماهنگ دنبال شد و ساعت‌های متمادی وقت تیم مدیریتی وزارت را گرفت.» شرح داستان و حوادث پشت‌پرده در این نوشتار نمی‌گنجد و در جای دیگری باید باز شود. راستی چرا گزارش عملکرد یک نهاد آموزشی لحن امنیتی دارد و از پشت‌پرده خبر می‌دهد؟
به‌هم ریختگی؛ نتیجه چند‌شغله بودن
دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری ریاست‌جمهوری، دبیر شورای آموزش پزشکی و تخصصی وزارت بهداشت و رئیس کمیته علمی ستاد ملی مبارزه با کرونا تنها پست‌های یکی از مسئولان شورای پزشکی تخصصی است. یا از سوی دیگر حقدوست با اتکا به مدرک اپیدمیولوژی از انگلستان، علاوه‌بر معاونت آموزشی عهده‌دار مدیر کمیته اپیدمیولوژی بیماری کرونا بود که پس از جنجال ملک‌زاده و وزیر بهداشت درخصوص سووداک او نیز برکنار شد. شاید بتوان گفت درگیری‌های متعدد مسئولان دلیلی می‌شود تا مسئولیت آموزشی‌شان را فراموش کنند و این‌گونه می‌شود که روابط‌عمومی معاونت آموزشی وزارت بهداشت در اطلاعیه رسمی اعلام می‌کند که آزمون دستیاری 47 در اردیبهشت 99 برگزار شده است. به نظر اشتغال‌های متفرقه حتی حساب‌و‌کتاب روز و ماه را هم از این معاونت گرفته است؛ معاونتی که نمی‌داند آزمون را خود در مردادماه برگزار کرده است. یا برای مثال مرضیه مولوی‌نجومی، دبیر شورای آموزش پزشکی عمومی در صداوسیما حاضر می‌شود و می‌گوید اکثریت قاطع داوطلبان دستیاری 48 متاهل هستند و ما برای رفاه آنها آزمون را در زمان غیرقانونی برگزار می‌کنیم. این درحالی است که بهروز رحیمی رئیس صندوق رفاه دانشجویان وزارت بهداشت در نشست هم‌اندیشی معاونت‌های فرهنگی و دانشجویی و آموزشی این وزارتخانه می‌گوید‌بیش از ۸۰ درصد جامعه هدف ما در مقطع دستیاری، عزیزانی هستند که در سن بالای ۳۰ سال قرار دارند و بررسی‌ها نشان می‌دهند قریب‌به‌اتفاق دستیاران، مجرد هستند. فکت‌های متعدد نشان می‌دهد درگیری‌های داخل و خارج از سازمانی مانع تمرکز بر موضوع آموزش شده که این مطالبه اصلی وزیر از معاون آموزشی‌اش بود. توزیع مناصب میان مدیران محدود دلیلی است تا حقدوست نتواند حکم 10 بندی سعید نمکی را اجرایی کند و تقریبا با یک سال سابقه به پرحاشیه‌ترین معاونت وبدا تبدیل شده است.
خیر و برکت کرونا برای انتقال بچه‌پولدارها
مرسی مامان، بابا! تصویر یک دست لاک‌خورده با برگه موافقت انتقال وی از یکی از دانشگاه‌های روسیه به ایران به تاریخ آذرماه 99 موجی از اعتراض‌ها را میان دانشجویان علوم پزشکی به‌راه انداخت. راه دور زدن کنکور علوم پزشکی توسط آقازاده‌ها گرچه به‌طور کامل بسته نشده بود ولی با شیوع ویروس کرونا افراد ذی‌نفع این راه را برای خود بازگشایی کردند.
سالانه نزدیک به یک میلیون نفر در آزمون رشته‌های علوم پزشکی شرکت می‌کنند و تعداد زیادی از این افراد با داشتن معدل‌های بالا پشت کنکور می‌مانند، اما برخی از آقازاده‌ها به‌واسطه وضعیت مالی و رفاهی خود به دانشگاه‌های خارج از کشور رفته و با گذراندن چند واحد در این دانشگاه‌ها به کشور بازگشته و درس خود را در دانشگاه‌های برتر کنار دانشجویان و نخبگان کشور ادامه می‌دادند! سال 97 باقر لاریجانی معاونت پیشین وزارت بهداشت طی حکمی بازگشت و انتقالی فراگیران علوم پزشکی خارج از کشور را از ابتدای سال 2019 میلادی ممنوع اعلام کرد. معاونت آموزشی وزارت بهداشت دربرابر بازگشایی این راه غیراخلاقی می‌گوید مسیر مسدود است، البته بازگشت این پشت کنکوری‌های پولدار به بهانه گرانی ارز و کرونا مقابل چشم دانشجویان رژه میرود. کار به جایی رسید که دانشجویان در کارزارهای مختلف این اتفاق را گوشزد کردند: ورود بی‌ضابطه و کاروانی این دانشجویان به دانشگاه‌های داخل کشور علاوه‌بر از بین بردن عدالت آموزشی در حق دانشجویان و دانش‌آموزان داخل کشور، دانشگاه‌ها را نیز از نظر امکانات به‌شدت مورد آسیب قرار داده و موجب افت کیفیت آموزش نیز شده است.
تصمیم‌گیری‌های خلق‌الساعه
یکی دیگر از رویه‌های جالب درخصوص معاونت آموزشی در دوره تصدی علی‌اکبر حقدوست بدون شک خروجی‌های عجیب‌و‌غریب است. متاسفانه برنامه‌ریزی‌های غلط وزارت بهداشت به‌خصوص طی چند سال اخیر رشته‌های مهمی مانند طب اورژانس و بیهوشی را به نابودی کشاند. به نحوی که ده‌ها صندلی این رشته‌ها در مراحل پذیرش و تکمیل‌ظرفیت آزمون 47 دستیاری خالی ماند. حال شورای آموزشی تحت نظر معاونت تصمیمی عجیب می‌گیرد که به پیش‌کارورزان و انترن‌ها که به طرح و سربازی نرفته‌اند و تا شهریور 1400 فارغ‌التحصیل می‌شوند اجازه می‌دهد در آزمون دستیاری شرکت کنند، به شرطی که فقط این 2 رشته را انتخاب کنند. البته خروس‌قندی معاونت آموزشی چندان برای انترن‌هایی که از آینده شغلی تباه‌شده این دو رشته توسط مسئولان با‌خبر هستند جذاب نبود. یا از سوی دیگر تصمیم به افزایش سنوات رشته 3 ساله طب فیزیکی می‌گیرند تا با این کار میل دانشجویان را به سمت این رشته شیک کمتر کنند. درواقع این تصمیم‌ها برای پر کردن خلأهای موجود در بیمارستان‌های آموزشی است. گرچه اصالت نحوه پذیرش و سهمیه‌های ریز و درشت و تکمیل ظرفیت‌های پر‌ابهام را نیز می‌توان ناشی از همین تصمیم‌گیری‌ها دانست. در نمونه مشابه دی‌ماه 99 سنجش پزشکی از عدم‌پذیرش رشته آزمون هوشبری در آزمون ارشد وزارت بهداشت ۱۴۰۰ خبر داد. رئیس مرکز سنجش پزشکی گفت: «حذف رشته آموزش هوشبری از آزمون کارشناسی‌ارشد علوم پزشکی سال ۱۴۰۰ ناگهانی نبود!» سعید هاشمی‌نظری در اعتراض به حذف ناگهانی این رشته می‌گوید: «رشته آموزش هوشبری در مقطع کارشناسی‌ارشد فاقد مجوز پذیرش دانشجو است و این رشته از لیست رشته‌های آزمون ۱۴۰۰ علوم پزشکی حذف شده است.» این اظهارات باعث شد تا کارشناس‌های هوشبری چندین کارزار طراحی و نسبت به این اقدام ناگهانی معاونت آموزشی اعتراض کنند. البته فشارها به نتیجه رسید و معاونت آموزشی وزارت بهداشت از حذف کارشناسی‌ارشد هوشبری عقب‌نشینی کرد و مجوز پذیرش دانشجو در رشته آموزش هوشبری مقطع کارشناسی‌ارشد پیوسته در دانشگاه‌های علوم پزشکی اهواز، ایران و کاشان برای یک دوره مورد موافقت قرار گرفت.
علی‌اکبر حقدوست کیست؟
معاون آموزشی وزیر بهداشت در سال 1350 در کرمان متولد شده است. حقدوست سال 13۷۶ از دانشگاه علوم پزشکی ایران با مدرک دکتری عمومی فارغ‌التحصیل می‌شود. وی از 79 تا 83 در انگلستان مشغول به تحصیل بود و توانست، دکتری آمار و اپیدمیولوژی، دانشکده بهداشت دانشگاه لندن را دریافت کند. چندین سمت در وزارت بهداشت و ریاست علوم پزشکی کرمان ازجمله تجربه‌های وی است. گرچه نمکی دو بار حقدوست را از سمت‌های مختلف برکنار و جانشین‌هایی برای او منصوب کرده است. شهریور 99 بر‌خلاف رویه سابق که معاون آموزشی دبیر شورای آموزش پزشکی و تخصصی بود با حکم سعید نمکی مصطفی قانعی، استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله و فوق تخصص بیماری‌های ریه برای این سمت منصوب شد. اما حقدوست در رشته تحصیلی تخصصی خودش یعنی اپیدمیولوژی هم مورد غضب وزیر قرار گرفت. او که تا دی‌ماه رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید-۱۹ بود با حکم وزیر جایش را به حمید سوری استاد دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید‌بهشتی داد.
