پشت پرده سفر ناگهانی سعد حریری به ترکیه

سفر غیرمنتظره و بدون هماهنگی «سعد حریری» نخست‌وزیر مکلف لبنان به ترکیه و دیدار وی با «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری این کشور پشت درهای بسته سوالاتی در خصوص انگیزه‌های حریری از این اقدام مطرح می‌کند. به ویژه اینکه وی به تازگی از تعطیلات خارجی خود در عربستان و امارات به بیروت برگشته بود و سفر به استانبول بلافاصله بعد از آن انجام شد.

سفر نخست وزیر مکلف لبنان به فرانسه و یا کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی که روابط تاریخی با خانواده حریری دارد و نیز امارات موضوع تعجب برانگیزی نیست، اما سفر به ترکیه به ویژه در سایه شرایط پیچیده حریری و ناکامی او در تشکیل دولت تاکنون، سیگنال‌های درخصوص نتایج سفر او به ریاض و امارات می رساند.

منابع آگاه لبنانی پیش از این گزارش داده بودند که سعد حریری در عربستان درخواست دیدار با «محمد بن سلمان» ولیعهد این کشور را داشته که ریاض پاسخی به وی نداده است. طبق اطلاعات، نخست‌وزیر مکلف لبنان در تعطیلات سال نو میلادی در ریاض و ابوظبی و پاریس به دنبال راه حلی جهت خروج از بن‌بست سیاسی لبنان بوده و امیدوار بود که هم‌پیمان سنتی وی یعنی عربستان سعودی راهکاری به او ارائه دهد.

بسیاری بر این باورند که بعد از پاسخ منفی ریاض به سعد حریری، او ترکیه را به عنوان مقصدی برای تحریک هم‌پیمانان عربی خود یافته است؛ چرا که روشن است عربستان و امارات در سایه نفوذ ترکیه در کشورهای عربی منطقه به ویژه لبنان، حساسیت بالایی به این کشور دارند و تمایل حریری در قالب نخست‌وزیر آینده لبنان به سمت آنکارا اصلا برای ریاض و ابوظبی که در جبهه مقابل ترکیه قرار دارند خوشایند نیست.

از سوی دیگر در صورتی که گره پرونده تشکیل کابینه در لبنان به دست ترکیه باز شود، اردوغان تبدیل به بازیگر اصلی خارجی در عرصه سیاسی لبنان می‌شود. علاوه بر آن فرانسوی‌ها و «امانوئل ماکرون» رئیس جمهوری این کشور سیگنال‌های مثبتی برای حریری جهت حمایت از او در پرونده تشکیل دولت فرستاده‌اند و حریری امیدوار است پاریس ناجی او باشد. همچنین با وجود رقابت شدید ترکیه و فرانسه در عرصه بین‌المللی، اما کارشناسان معتقدند اخیرا با توجه به مواضع نرم اردوغان و ماکرون در قبال یکدیگر، به نظر می‌رسد سعد حریری از این فرصت برای جلب حمایت مشترک آنکارا و پاریس در برون رفت لبنان از این بحران پیچیده سیاسی که مولد و تشدیدکننده سایر بحران‌های این کشور است استفاده می‌کند.

از طرف دیگر، مهم‌ترین علت باز ماندن پرونده تشکیل کابینه در لبنان، از 3 ماه گذشته تاکنون فشار محور غربی-عربی بر نخست‌وزیر مکلف لبنان جهت حذف حزب‌الله از عرصه سیاسی این کشور است. تحریم «جبران باسیل» جریان آزاد ملی لبنان به عنوان یکی از مهم‌ترین هم پیمانان حزب‌الله از سوی وزارت خزانه‌‌داری ایالات متحده نیز در راستای همین تلاش‌ها بود. «دوروثی شیا» سفیر آمریکا در بیروت نیز مستقیما سعد حریری را تهدید کرد در صورتی که مطالبات واشنگتن در دولت آینده لبنان برآورده نشود او نیز به سرنوشت باسیل دچار می‌شود.

در اواسط نوامبر 2020 نیز عربستان سعودی به شکل غیرمنتظره‌ای «ولید بخاری» سفیر این کشور در لبنان را به ریاض فراخواند. منابع لبنانی معتقدند که این خروج سفیر عربستان، بی ارتباط با تحولات بیروت و مکلف شدن سعد حریری برای تشکیل کابینه جدید نیست به طوری که ریاض با تشکیل این کابینه در سایه مشارکت حزب الله مخالف است.پیش از این مقامات سعودی منطق سیاسی خود را برای مقامات لبنانی شرح داده بودند: ممانعت از هرگونه همکاری میان سعد حریری از یک سو و جریان ملی آزاد و حزب الله از سوی دیگر.

البته سعد حریری نیز در طول این مدت از ترفندهای مختلفی همچون پیشنهاد تشکیل دولتی کوچک یا «تکنوکرات» (بدون حضور نیروهای سیاسی) استفاده و حتی تاکید کرد که گروه های سیاسی نمی‌توانند گزینه‌‌ای برای تصدی پست‌های وزارتی معرفی کنند و همانطور که اشاره شد علت طولانی شدن زمان تشکیل دولت نیز همین است. اما در سایه تعهد تیم رئیس جمهوری و حزب‌الله به حقوق خود در دولت جدید لبنان، تا این لحظه هدف خارجی‌ها محقق نشده است.

بنابراین عربستان و امارات به عنوان بازیگران اصلی عربی در صحنه سیاسی لبنان پس از ناامیدی از سعد حریری، روی برادر او «بهاء» سرمایه گذاری کرده‌اند. البته بحث ورود بهاء حریری به صحنه قدرت در لبنان ماه‌ها قبل از مکلف شدن سعد به تشکیل دولت در این کشور مطرح شده و در تاریخ 8 سپتامبر 2020 رقابت میان دو برادر به درگیری مسلحانه طرفداران دو طرف در خیابان های بیروت که یک کشته برجای گذاشت کشیده شد. 

در هر صورت سناریو وقوع یک درگیری گسترده میان برادران حریری و جدی شدن حضور بهاء در عرصه سیاسی لبنان دور از انتظار است. به نظر می‌رسد سعد حریری نیز به این نتیجه رسیده که تشکیل کابینه در لبنان بدون حضور حزب‌الله ممکن نیست و اگر واقعا قصد نجات کشور و خدمت به منافع عمومی آن را دارد باید با اجتناب از تعلل بیشتر، طبق ساختاری منطقی منطبق با نظام لبنان پرونده تشکیل دولت را به نتیجه برساند، در غیر این صورت ممکن است موضوع استعفای او به میان بیاید که احتمال بازگشت مجدد حریری به زندگی سیاسی را کمرنگ می‌کند.