مستندنگاری همپای مستندسازی

نسیم آنلاین : هادی ترابی: مستندنگاری یعنی زنده نگه داشتن تاریخ و هویت؛ یعنی تلاش برای ثبت و ضبط گوشه‌هایی از تاریخ و فرهنگ و سنت‌ها که ممکن است به مرور زمان و در انبوه حوادث و رویدادها فراموش شود. روشی برای پاسداشت هویت یک ملت که هر چند جدی گرفته نمی‌شود اما از ارزش بالایی برخوردار است.

رسانه یکی از بسترهای اصلی مستندنگاری است؛ بستری مهم و البته سهل‌الوصول برای ثبت و ضبط مسائل اجتماعی در حوزه‌های متنوعی از جمله محیط زیست، آسیب‌های اجتماعی، سبک زندگی، آداب و رسوم، حقوق رسانه یکی از بسترهای اصلی مستندنگاری است؛ بستری مهم و البته سهل‌الوصول برای ثبت و ضبط مسائل اجتماعی در حوزه‌های متنوعی از جمله محیط زیست، آسیب‌های اجتماعی، سبک زندگی، آداب و رسوم، حقوق شهروندی و مسائل شهری و همچنین یا حوزه مسائل تاریخی و سیاسی و همچنین رویدادهای ورزشی که می‌تواند به ماندگاری بیشتر این اتفاقات در ذهن مخاطبان کمک کند.

آن‌ها که با حوزه مستندنگاری آشنا هستند، می‌دانند که در طی سال‌های پس از دفاع مقدس، گروهی از راویان و رزمندگان آن دوران، چگونه تلاش کردند تا یاد و خاطره آن روزها و مقاومت دلیرانه مردم را در برابر تجاوز بیگانگان ثبت و ضبط کنند. تلاشی که منجر به تولید کتاب‌های ارزشمند متعددی در این زمینه شد. آثاری که بعدها منبع تولید آثار سینمایی و مستند متعددی شدند و رمان‌های بسیاری نیز با الهام از آن‌ها نوشته شد.

ضرورتی که اتفاقا در روزهای اوج‌گیری کرونا در ایران و جهان، در ارتباط با نقش‌آفرینی مدافعان سلامت و آن‌ها که در خط مقدم مبارزه با این بیماری قرار داشتند نیز احساس می‌شد و همچنان نیز احساس می‌شود. تجربه‌هایی گرانبها که علاوه بر ثبت و ضبط شدن در تاریخ، می‌تواند الهام‌بخش تولید آثار هنری متعددی باشد.

شاید عنوان مستندنگاری بسیاری را دچار این خطا کند که مستندنگاری یعنی لزوماً ساخت مستند؛ این در حالی است که حتی با فرض درست دانستن این تفسیر (که درست نیست)، باید به این نکته توجه کرد که پایه و اساس هر مستندی، پژوهش و مطالب مکتوب است. در واقع هیچ مستندی ساخته نمی‌شود مگر آن که برای آن پشتوانه‌ای از پژوهش وجود داشته باشد. همین موضوع است که لزوم توجه به مستندنگاری در شکل و قالب مکتوب و یا مجازی ضروری می‌کند.

توجه رویدادهایی همچون جشنواره تلویزیونی مستند به موضوع مستندنگاری را هم باید در همین قالب مورد بررسی قرار داد. این جشنواره می کوشد تا با تشویق خبرنگاران و روزنامه نگاران برای افزایش قدرت نویسندگی، تحلیل و توصیف و انتخاب برترین گزارش‌های مستند در رسانه‌های نوشتاری طی چند سال گذشته گامی در جهت گسترش این رویکرد در جامعه بردارد.

در واقع جشنواره سعی دارد تا با درگیر کردن اهالی رسانه با رویدادی که مرتبط با فیلم‌های مستند است، علاوه بر گسترده‌تر کردن دامنه مخاطبان جشنواره، مسائلی که می‌توانند سوژه‌های ساخت آثار جدیدی در حوزه مستند باشند را نیز کشف کند. یک هم‌افزایی دقیق که هم به استحکام بنیان‌های مسئله مهم مستندنگاری در کشور کمک می‌کند و هم سوژه‌هایی بکر برای مستندسازان فراهم کند.

مستندنگاری را باید مفهومی کلی‌تر دانست که «مستندسازی تصویری» و «مستندنگاری مکتوب» را می‌توان دو زیرمجموعه اصلی آن به شمار آورد؛ به همان اندازه که مستندسازی تصویری از اهمیت برخوردار است، مستندنگاری مکتوب نیز می‌تواند به نوبه خود به رشد مفهوم کلی مستند و مستندنگاری در کشور کمک کند. مستندنگاری نه تنها راهی برای ثبت و ضبط رویدادهای مهم سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ورزشی است بلکه می‌تواند خوراک اصلی مستندسازی تصویری را تامین کند و از این نظر از اهمیت مضاعفی برخوردار است.