دکتر مرندی: روزه ارتباطی با کرونا ندارد
در روزهای ابتدایی ماه رمضان، فرد ممکن است با برخی علائم مانند احساس گرسنگی، کم‌حوصلگی و بی‌قراری و کمی کاهش تمرکز مواجه شود. به مرور زمان و با گذشت چند روز، بدن به شرایط جدید عادت می کند.
با نزدیک شدن حلول ماه مبارک رمضان و ایام روزه‌داری، توجه به توصیه‌های اصولی سلامت و بهداشت، اهمیت ویژه‌تری یافته است. برخی از هم‌میهنان با توجه به شیوع ویروس کووید -۱۹ با این نگرانی روبه‌رو شده‌اند که آیا ساعت‌های طولانی گرسنگی و تشنگی ممکن است آنها را در برابر ابتلا به بیماری مستعدتر کند؟ دفتر استفتائات مقام معظم رهبری نیز در ۳۱ فروردین ۹۹ در پاسخ به این پرسش اعلام کرد: «روزه به عنوان یک تکلیف الهی در حقیقت نعمت خاص خداوند بر بندگان است و از پایه‌های تکامل و اعتلای روحی انسان به شمار می‌رود و بر امت‌های پیشین نیز واجب بوده است. روزه از ضروریات دین و ارکان شریعت اسلام است و ترک روزه ماه مبارک رمضان جایز نیست مگر آن‌که فرد، گمان عقلایی پیدا کند که روزه گرفتن موجب ایجاد بیماری، تشدید بیماری یا افزایش طول بیماری و تأخیر در سلامت می‌شود. بنابراین اگر فردی نسبت به امور یادشده خوف و نگرانی داشته و این خوف منشأ عقلایی داشته باشد، روزه ساقط، ولی قضای آن لازم است.» در گفت‌وگو با دکتر علیرضا مرندی، رئیس فرهنگستان علوم‌پزشکی، اثرگذاری روزه‌داری بر احتمال آسیب‌پذیر شدن بدن در برابر بیماری‌ها به‌ویژه بیماری کووید ـ ۱۹ را جویا شده‌ایم.
اساسا روزه‌داری در ماه مبارک پیش رو چه تفاوت‌هایی با رمضان‌های گذشته خواهد داشت؟ آیا این نگرانی وجود دارد که با روزه‌داری در این ایام بدن افراد در برابر ویروس آسیب‌پذیرتر شود؟ روزه‌داری در امسال تفاوتی با سال‌های پیش نخواهد داشت به جز این که امسال باید در ایام ماه مبارک نیز تمام دستورات و نکات بهداشتی توصیه شده وزارت بهداشت را برای پیشگیری از شیوع کرونا در نظر داشته باشیم. اما این تصور که به دلیل روزه‌داری ممکن است بدن در برابر کرونا آسیب‌پذیر شود نادرست است، مگر این که فرد پیش از این ایام دچار این بیماری شده باشد. شاید جالب باشد بدانید مطالعات گسترده‌ای که در کشورهای غربی بر تأثیرات روزه‌داری انجام شده و نشان داده است روزه‌داری نه‌تنها بدن را تضعیف نمی‌کند، بلکه قدرت دفاعی و سیستم ایمنی بدن در این ایام تقویت نیز می‌شود.
یعنی معتقدید تأثیرات روزه‌داری در ایام ماه مبارک بر بدن حتی احتمال ابتلا به کووید ـ ۱۹ را کاهش نیز می‌دهد؟ در مدت روزه‌داری بدن وارد چرخه کاهش وزن شده و ممکن است به‌دلیل گرسنگی احساس ضعف هم به‌وجود بیاید، اما در این شرایط قدرت دفاعی بدن نه‌تنها کاهش پیدا نمی‌کند بلکه افزایش نیز می‌یابد. در این ایام از آنجا که برخی مشکلات بدن که فرد را در برابر ابتلا به کرونا مستعدتر می‌کند مانند چاقی مفرط، قندخون بالا و فشار خون همگی تنظیم می‌شوند، احتمال ابتلا نیز کاهش پیدا خواهد کرد.
از سوی دیگر استرس و نگرانی از عوامل مؤثر در تضعیف سیستم ایمنی به شمار می‌رود. اما حال و هوای ماه مبارک رمضان به گونه‌ای است که سطح استرس کاهش یافته و آرامش فرد بیشتر می‌شود. در واقع تمام عواملی که بدن را در برابر ویروس کرونا مستعد می‌کند، با روزه‌داری از بین می‌رود. در نتیجه هیچ دلیلی برای روزه نگرفتن در شرایط کنونی وجود ندارد. مگر این‌که همان‌گونه که عرض کردم فردی مبتلا به بیماری کرونا یا بیماری دیگری شده باشد که در این صورت روزه‌داری به توصیه پزشک برای آن شخص مناسب نباشد. ولی به صورت کلی کرونا تأثیر ویژه‌ای بر روزه‌داری ندارد.
با توجه به این‌که شرایط کمبود آب و مواد غذایی نوعی استرس فیزیکی برای سلول‌های بدن به شمار می‌رود، آیا ممکن است به دنبال روزه‌داری بدن تحت شرایط استرس قرار بگیرد و فرآیندهای ایمنی بدن مختل شود؟ توصیه همیشگی ما این است که چه کرونا باشد و چه کرونا نباشد در این ایام حتما در فاصله افطار تا سحر پنج تا ده لیوان مایعات استفاده شود. براساس مطالعات اگر این نکات رعایت شود آب بدن آنچنان تغییری در طول روزه‌داری پیدا نمی‌کند؛ در نتیجه جایی برای نگرانی نیست. به‌علاوه در طول روزه‌داری فیزیولوژی و عملکرد سلول‌ها و در نتیجه آن، عملکرد کل بدن بهبود می‌یابد. در این ایام برخی سموم موجود در بدن نیز دفع می‌شود و هیچ‌گونه استرسی به سلول‌ها و بدن وارد نمی‌شود.
ممکن است روزه‌داری بر برخی عملکردهای بدن تأثیر منفی بگذارد؟ در روزهای ابتدایی ماه رمضان، فرد ممکن است با برخی علائم مانند احساس گرسنگی، کم‌حوصلگی و بی‌قراری و کمی کاهش تمرکز مواجه شود. به مرور زمان و با گذشت چند روز، بدن به شرایط جدید عادت کرده و این علائم به‌تدریج برطرف خواهد شد. عوارض روزه‌داری به همین علائم محدود خواهد بود و هیچ‌گونه اثر سوئی مطلقا بر بدن نخواهد داشت. این صحبت‌ها براساس مطالعاتی است که در کشورهای غربی و افراد غیرمسلمان درخصوص اثرات آن بر بیماری‌ها انجام شده است. در آن مطالعات طول روزه‌داری ۱۶ تا ۱۸ ساعت بوده است، اما در رمضان امسال در بلندترین روزها طول روزه‌داری کمتر از ۱۶ ساعت خواهد بود؛ در نتیجه جای هیچ نگرانی وجود ندارد.
یعنی روزه‌داری در روند بهبود بیماران نیز مؤثر است؟ عمده دلیل روزه‌داری، برای ثواب اخروی آن است. با وجود این همان‌گونه که اشاره کردم براساس مطالعات بسیار گسترده‌ای که در کشورهای غربی صورت گرفته است، روزه‌داری اثرات مثبت زیادی بر بهبود سلامت فرد نیز دارد که البته هنوز برخی از این مطالعات در جریان است. اما در میان نتایج منتشر شده مشخص شده است که روزه‌داری در کاهش روند گسترش برخی سرطان‌ها بسیار مؤثر بوده و طول عمر افراد افزایش می‌یابد. همچنین عوارض بیماری التهاب مفاصل کاهش یافته، شرایط بیماران ام‌اس بهتر شده یا برگشت عوارض بیماری در آنها به تعویق می‌افتد. حتی هرچه طول روزه‌داری بیشتر شود می‌تواند عوارض ناشی از آلزایمر و بیماری فراموشی را نیز بکاهد و شرایط بیمار را بهبود ببخشد.
مکانیسم‌های اثرگذاری روزه‌داری بر روند بهبود بیماری‌ها چگونه است؟ هنوز اثرات روزه‌داری به صورت کامل برای همه بیماری‌ها مشخص نشده است. اما درخصوص بیماری‌هایی که مطالعات‌شان به پایان رسیده است اثربخشی روزه‌داری اثبات شده است. مکانیسم اثرگذاری آنها نیز روشن شده است که شاید از حوصله خوانندگان روزنامه خارج باشد. اما برای مثال در بیماری ام‌اس که نوعی بیماری خودایمنی است، ممکن است روزه‌داری و به دنبال آن تقویت سیستم ایمنی در کاهش علائم این بیماری اثربخش بوده باشد.
تأکید می‌کنم، هیچ موردی نیست که روزه‌داری روی آن اثر منفی داشته باشد و هیچ مطالعه‌ای چنین نتیجه‌ای را گزارش نکرده است، به طوری که روزه‌داری در کشورهای غربی به نوعی روش درمانی توسعه پیدا می‌کند. اما متأسفانه ما در کشور به آن توجه نمی‌کنیم. در کشورهای غربی به برخی بیماران گفته می‌شود که ۱۶ تا ۱۸ ساعت چیزی نخورند. معمولا در این روش‌ها ساعات گرسنگی را به‌تدریج از هشت ساعت آغاز می‌کنند تا در نهایت به ۱۸ساعت برسند و سپس آن را تا مدت مشخصی ادامه می‌دهند. مثلا در بیماری آلزایمر اگر این روش را دو ماه ادامه دهند تا حدی بهبود پیدا می‌کنند اما اگر این روش را تا دو سال ادامه دهند تأثیرات مثبت بیشتری مشاهده خواهند کرد. همچنین در برخی نقاط دنیا مانند جزیره‌ای در ژاپن، روزه‌داری نوعی سبک زندگی به شمار می‌رود که در کنار رژیم غذایی کم‌کالری و کم‌شیرینی رعایت می‌شود. مشخص شده است افراد ساکن در این مناطق سلامت و طول عمر بالاتری نیز دارند.
در وعده‌های افطار و سحر چه نکات تغذیه‌ای را برای تقویت سیستم ایمنی در برابر بیماری کووید - ۱۹ توصیه می‌کنید؟ همان‌طور که اشاره شد توجه به مایعات بسیار ضروری است. همچنین حتما از سبزیجات و میوه‌های تازه و لبنیات نیز باید استفاده شود. مواد غذایی شیرین تا حد امکان کمتر مصرف شود. همچنین بهتر است که در رژیم غذایی از یکی از انواع موادغذایی حاوی پروتئین مانند گوشت، تخم‌مرغ و حبوبات نیز استفاده شود. اما نیاز به استفاده از رژیم غذایی خاص و ویژه‌ای برای رمضان امسال به دلیل شیوع کرونا وجود ندارد.
توصیه‌ای ویژه‌ای در این ایام دارید؟ در دوران همه‌گیری، رعایت توصیه‌ها و نکات بهداشتی اهمیت ویژه‌ای دارد و ربطی به روزه‌داری و ایام غیر روزه‌داری ندارد. اما به هر صورت در ماه مبارک رمضان انسان بیشتر به یاد خدا است و تلاش می‌کند تا هر کاری را برای رضای خدا انجام دهد و چه کاری باارزش‌تر از این‌که برای رضای خدا رعایت حال مردم را بکنیم. در شرایط کنونی این رعایت حال مردم یعنی تلاش کنیم تا خودمان، خانواده‌مان و سایر مردم به این بیماری مبتلا نشوند و این میسر نیست مگر با رعایت کامل توصیه‌های ستاد ملی مقابله با کرونای کشور.
«جام جم»
