سندرم دست بیگانه چیست؟

بهبود فریبا که در قسمت جدید سریال پایتخت از افریقا بازگشت دچار بیماری دست بی قرار شده است. اما این بیماری چیست؟ اما مطالعه نشانه های دست بی‌قرار با ویژگی‌های بهبود متفاوت است چرا که آنچه مد نظر نویسندگان پایتخت ۶ بوده بیماری دیگری است به نام دست بیگانه. ،بهبود بر حرکت یکی از دست‌هایش کنترل ارادی نداشت و دچار سندرم دست بیگانه یا Alien hand syndrome AHS شده بود.

پیک توانا درباره بیماری دست بیگانه نوشته است: آیا فیلم مشهور دکتر استرنجلاو را دیده‌اید؟ این فیلم را استنلی کوبریک در سال ۱۹۶۴ ساخته بود و در آن پیتر سلرز در نقش دکتر استنرجلاو، کنترلی روی یکی از دست‌هایش نداشت، این دست خودسر مرتب می‌خواست که سلام نازی بدهد! اما جالب است بدانید که این مشکل منحصر به این فیلم نیست و سندرمی به نام سندرم دست بیگانه یا سندرم دکتر استرنجلاو وجود دارد! در این اختلال عصبی - روانپزشکی به صورت مختصر و مفید، یک دست سرخود عمل می‌کند، گویی که تحت اراده مغزی جدا از مغز بیمار است.

البته در بیماری‌هایی مثل تشنج، لرزش دست یا اختلالات خرکتی مثل کره، دیستونی و آتتوز هم دست بی‌اختیار حرکت می‌کند. اما این موارد را زیرمجموعه سندرم دست بیگانه نیستند. چون در این بیماری‌های دست حرکاتی بی‌هدف دارد، اما حرکات دست در سندرم دست بیگانه هدفدار هستند. دکتر کن هیلمن، یکی از نورولوژیست‌های دانشگاه کالیفرنیا، موارد جالبی از این سندرم را به خاطر می‌آورد: مثلا او بیماری را به یاد می‌آورد که در هنگام خرید با دست چپش که دست بیگانه بود، کفش قرمزی را انتخاب می‌کرد، ولی دست راستش، آن کفش را سر جایش می‌گذاشت و کفشی آبی را برمی‌داشت! نخستین بار یک نورولوژیست آلمانی به نام دکتر کورت گلداشتاین در سال ۱۹۰۸، موردی از سندرم دست بیگانه را گزارش کرد. دست چپ بیمار او هر کاری که دلش می‌خواست انجام می‌داد و حتی یک بار می‌خواست خفه‌اش کند!

آسیب به ناحیه ای از مغز باعث سندروم دست بیگانه می شود

آسیب به ناحیه‌ای از مغز به نام کورپوس کالوزوم که دو نیمکره مغز را به هم متصل می‌کند، می‌تواند باعث سندرم دست بیگانه شود. این آسیب می‌تواند در طی جراحی‌هایی که برای کنترل تشنج انجام می‌شود یا بعد از سکته مغزی رخ دهد. معمولا دست چپ، بیگانه می‌شود، چون دست چپ از از نیمکره راست فرمان می‌گیرد. اگر سندرم دست بیگانه داریم، پس چرا سندرم پای بیگانه نداریم؟! شاید علت این مطلب، کنترل دو طرف بیشتر پا‌ها توسط مغز باشد. یک نوع شایع‌تر، ولی کمتر عجیب‌تر سندرم دست بیگانه، بیماری است که در گرفتن اشیا و اجسام توسط دست غیر قابل کنترل می‌شود. در این نوع بیماری، شخص ممکن است هر چیزی را که جلویش باشد، با دست محکم بگیرد و رها نکند. این نوع بیماری، به خاطر آسیب به لوب پیشانی مغز رخ می‌دهد، چون این قسمت از مغز به موازات بالغ شدن مغز، رفلکس طبیعی چنک زدن را مهار می‌کند. آسیب به قسمت خلفی جانبی لوب آهیانه یا لوب خلفی مغز هم می‌تواند باعث سندرم دست بیگانه شود. در این نوع از بیماری حرکات دست خشن‌تر است و شخص ناخودآگاه کف دستش را طوری موقعیت می‌دهد که از تماس با اشیای مجاور، پرهیز کند.

دیجایتو در مطلبی درباره سندرم دست بیگانه نوشته است: نخستین مورد ثبت شده از این اختلال به یک قرن قبل برمی گردد که طی آن عصب شناسی آلمانی به نام دکتر «گلداشتاین» حرکات غیرعادی دست چپ بیماری را گزارش کرده که سعی در آسیب زدن به صاحب خود داشته است. از آن زمان تا کنون تحقیقات بسیاری روی این اختلال صورت گرفته اما علی رغم پیشرفت های چشمگیر پزشکی تاکنون درمانی قطعی برای این اختلال مرموز به ثبت نرسیده است.

سندرم دست بیگانه یک اختلال عصبی نادر است که به رفتار غیر ارادی دست یا به پا منجر می شود. در چنین شرایطی دست بیمار در کنترل ذهن قرار نداشته و بر اساس میل خود حرکاتی غیرارادی و اغلب مخرب انجام می دهد، همین عامل باعث می شود که فرد نسبت به عضو بدن خود احساس غریبگی کند. این سندرم بیشتر در میان بزرگسالان مشاهده شده هرچند وقوع آن در کودکان نیز بعید نیست. از دیگر نام های اختلال دست بیگانه می توان به سندرم دکتر استرنج لاو، دست استرنج لاو یا دست خودسر اشاره کرد. این اختلال با بیماری های دیگر نظیر پارکینسون، «دیستونی» و «آتتوز» که در آنها حرکات بدون هدف هستند تفاوت آشکاری دارد چرا که حرکات به صورت هدفمند انجام می شوند.

دست بیگانه به دلایل مختلفی از قبیل ضربه مغزی، تروما یا تومور ایجاد شده و گاهی اوقات با سرطان، تخریب سیستم عصبی و آنوریسم مغزی نیز مرتبط است. در برخی جراحی های مغزی که به منظور درمان صرع صورت می گیرد ممکن است ناحیه ای متصل کننده نیمکره های چپ و راست به نام «کورپوس کالوزوم» آسیب ببیند. از آنجایی که این ناحیه مسئولیت برقراری ارتباط بین دو نیمکره را دارد، هرگونه آسیب به آن می تواند به غیرقابل کنترل شدن دست منجر شود. صدمه دیدن بخش های دیگر مغز از جمله لایه جداری خلفی، لوب قدامی یا ناحیه حرکتى تکمیلى نیز از دیگر عوامل این اختلال است که بیشتر منجر به چنگ زدن غیر ارادی دست می شود. در صورتی که ضایعه به لوب آهیانه ای وارد شود، حرکات خشن تر بوده و فرد تمایلی به لمس اشیاء نخواهد داشت.

متداول ترین نشانه اختلال دکتر استرنج لاو ناتوانی در کنترل دست و حرکات مستقل، غیرعادی و غالبا مخرب آن است. به گفته بیماران در چنین حالتی دست بدون آگاهی و شناخت رفتار کرده و انگار توسط مغز دیگری یا به صورت خودبخود کنترل می شود. موارد مشاهده شده در بیماران شامل حرکات خفیفی نظیر لمس صورت فرد، بستن دکمه های لباس، برداشتن اشیاء تا اعمال شدیدی نظیر پاره کردن لباس، پرکردن دهان با غذا و حتی تلاش برای خفه کردن فرد به صورت مکرر است. دست بیگانه گاهی اوقات به صورت هدفمند حرکاتی متضاد دست دیگر صورت می دهد برای مثال حین باز کردن کشو آن را می بندد یا دکمه هایی که فرد در حال بستن آنها است را باز می کند. به عبارت دیگر دست بیگانه معمولا اعمال مخربی انجام داده و از اجرای فرمان های فرد مبتلا سرباز می زند. این اختلال تا جایی پیش می رود که بیمار حس می کند دست یا هر اندام دیگری غریبه بوده و به وی تعلق ندارد، البته این حس اغلب در همین حد باقی مانده و فرد مانند بیماری های دیگر منکر مالکیت عضو بدن خود نخواهد شد.

تشخیص ابتلای فرد به سندرم دست بیگانه بسیار پیچیده است چرا که به عنوان یک اختلال عصبی مولفه روانپزشکی خاصی ندارد و بنابراین پزشکان معمولا از طریق مشاهده و ارزیابی به وجود آن پی می برند. از آنجا که اغلب مشکلات رفتاری از سندرم های نادر متداول تر هستند ممکن است پزشک دچار اشتباه شده و بیمار را دچار مشکلات فردی تشخیص دهد. یک گروه سوئیسی از طریق تصویربرداری FMRI روی بیماران دریافته اند که حرکات غیرارادی از مغز فرد ارسال می شوند اما به دلیل اینکه بر خلاف فرمان عادی از لوب پیشانی عبور نمی کنند، افراد مبتلا به آن آگاه نیستند.

متاسفانه سندرم دست بیگانه درمان قطعی ندارد اما دانشمندان در حال توسعه روش هایی برای کاهش علائم و عوارض آن هستند. افرادی که بر اثر سکته مغزی یا بیماری دچار این اختلال شده اند ممکن است پس از مدتی بهبودی پیدا کنند؛ هرچند این مساله در مورد افراد مبتلا به بیماری تخریب سیستم عصبی چندان صدق نمی کند. با استفاده از داروهای کنترل عضله نظیر سم بوتولینوم (در ایران با نام تجاری بوتاکس معروف است) و بلوک کننده های عصبی عضلانی می توان حرکات را تا حدودی کنترل کرد. در برخی مواد داروهای آرام بخش نیز موثر بوده اند. برخی کارشناسان معتقدند تکنیک های رفتاری از جمله شناخت درمانی، آینه درمانی و آموزش دیداری فضایی فواید بیشتری به همراه دارند. برخی نیز عقیده دارند نگه داشتن یک شی در دست بیگانه از حرکات غیر آن تا حد زیادی می کاهد. از دیگر روش های کنترل اختلال دست بیگانه می توان به بیان دستورات شفاهی اشاره کرد، با این حال این روش هم کارکرد طولانی مدت نخواهد داشت و در برخی موارد مشاهده شده که افراد برای پایان دادن به حرکات مخرب دست روی آن می نشینند.