صله رحم با تلفن هم امکان دارد؟

صله رحم یعنى پیوند با خویشاوندان، که گاه با دیدار آنها حاصل مى شود، و گاه با نامه، یا تلفن، یا دعوت از آنان، یا طرق دیگر. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) پیرامون آثار صله رحم و قطع رحم مى‏فرماید: کسی که از عمرش جز سه سال نمانده باشد، با صله رحم، خداوند عمرش را به سی و سه سال، امتداد می بخشد.(1)

معنای صله رحم در لغت

رحم در لغت و عرف به معناى نزدیکان و بستگان است و در اصطلاح فقه نیز بر اساس قول بعضی از فقها همان معناى لغوى است؛ یعنى مطلق نزدیکان و بستگان البته با این قید که نسبی باشند نه سببی، چه مذکر باشند و چه مۆنث، جزء ورثه باشند یا نه، محرم باشند یا غیر محرم، مسلمان باشند یا کافر، از طرف پدر باشند یا مادر، یا هر دو. البته لازم است که از نظر نسبى بسیار دور نباشند تا مردم آنها را از اقوام و ارحام شخص بدانند و گرنه باید گفت همه انسان‏ها از اقربا و بستگان هم هستند؛ بر اساس این نظر، میزان و معیار در تمامى این موارد عرف است.(2)

چگونگی صله رحم

مرجع و معیار در چگونگی ابراز محبت و احسان، عرف است؛ زیرا به حسب عادات و رسوم افراد و نزدیک و دور بودن آنها فرق مى‏کند. نوع این ارتباط به نیاز افراد نیز بستگی دارد آنچنان که ممکن است بعضى نیاز مادى داشته باشند و بعضى نیاز مادى نداشته ولى به کمک دیگرى نیازمند باشند؛ مانند پیرمرد و پیرزن افتاده‏اى که باید آنان را رسیدگی نمود.

مقدار و حدود صله رحم نسبی است؛ یعنی نسبت به افراد و محیطی که در آن زندگی می کنند متفاوت است؛ مهم آن است که شخص در عرف خودشان قاطع رحم محسوب نشود.

از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است که فرمودند: لقمان به پسرش گفت: پسر جان! با همه مردم خوش خلق باش.

پسرم اگر مال دنیایى نداشتى که با آن صله رحم کنى، و بر برادران تفضل نمایى، حسن خلق و روى خوش داشته باش، چون کسى که حسن خلق دارد خوبان او را دوست مى‏دارند، و بدکاران از او دورى مى‏نمایند.

باز آن حضرت می فرماید: پیوند خویشاوندى خویش را حتى با جرعه‏اى از آب محکم کن و بهترین راه براى خدمت به آنان این است که(دست کم) از تو آزار و مزاحمتى نبینند.(3)

محدوده صله رحم

پیوند خویشاوندی تنها به بستگان خوب و با ایمان اختصاص ندارد، بلکه وظیفه ای اخلاق و الهی است که فراگیر است، از این رو چنانچه پدر و مادر و دیگر خویشاوندان، مۆمن نیز نباشند احترامشان لازم و بر رفع نیازهای آنان تأکید شده است؛ لیکن این ارتباط تا جایی است که به دیگر احکام دین آسیبی نرسد؛ ولی اگر بر اثر این ارتباط، دیگر احکام دین در خطر قرار گیرد نه تنها ارتباط با غیر متدیّنان لازم نیست بلکه جایز هم نیست.(4)

خدای سبحان فرمود: سفارش ما به انسان این بود که به وی فرمان دادیم که پدر و مادرت را سپاسگزار باش، همان گونه که فرمانش دادیم که مرا شکرگزار باش؛ مبادا فرمان نبری و سپاسگزاری نکنی، که بازگشت همگان به سوی من است. و اگر پدر و مادرت تلاش کردند که چیزی را که بدان علم نداری شریک من سازی، از آنان پیروی مکن. البته در کارهای دنیا با آنان به نیکی معاشرت کن.(5)

امام صادق(علیه السلام) فرمود: مردی نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! خویشاوندانی دارم که جز ستم، قطع رحم و دشنام من، کاری نمی کنند، آیا آنان را رها کنم؟ فرمود: در این صورت خدا همه شما را ترک خواهد کرد. پرسید: پس چه کنم؟ فرمود: با کسی که پیوند خود را با تو گسسته پیوند برقرار کن و به آن که تو را محروم ساخته عطا کن و از آنچه که بر تو ستم کرده در گذر. هرگاه چنین کردی خدا در برابر آنان پشتیبان تو است.(6)

اگر یکى از اقوام انسان مرتکب معصیت شود و نسبت به رعایت مسائل دینی لا أبالی باشد، تکلیف ما نسبت به او این است که با امر به معروف و نهی از منکر، او را هدایت کنیم. ولی اگر این کار تأثیری نداشت در صورتی می توانیم با او قطع رابطه کنیم که احتمال دهیم این کار موجب تنبه او و دوری از ارتکاب معصیت مى‏شود، و در غیر این صورت، قطع رحم جایز نیست؛(7) زیرا چه بسا او از این قطع رابطه سوء استفاده کرده و مرتکب گناهان بیشتری شود.

فتاوای مراجع عظام

1. آیة الله خامنه ای(دام ظله): اگر احتمال بدهید که ترک معاشرت با آنها موقتاً موجب خوددارى آنها از ارتکاب معصیت مى‌‏شود، به عنوان امر به معروف و نهى از منکر واجب است، و در غیر این صورت، قطع رحم جایز نیست و صله‌ى رحم منحصر در دید و بازدید نیست بلکه از ‏طرق دیگر مانند تلفن، نامه و امثال آن نیز محقق مى‌شود.(8)

2. امام خمینی(ره): صله رحم با خویشاوندى که کافر یا مرتد محسوب مى‏شود نیز مطلقاً واجب است.(9)

3. آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله): حداقل وظیفه بر صله ارحام مختلف هست. نسبت به پدر و مادر، فرزند، برادر و خواهر توجه بیشتری باید کرد و نسبت به ارحام دور، توجه مختصر کافی است.(10)

4. آیة الله فاضل لنکرانی(ره(: اگر قطع رابطه با ارحامى که تجاهر به گناهان مى‏کنند، موجب تنبّه و ارتداعِ آنها از معصیت باشد، لازم است قطع مراوده شود.(11)

5. آیة الله سیستانی(دام ظله): رحم در صله رحم، کسانی هستند که با انسان در یک رحم شریکند و از اقارب به شمار مى آیند، بنابراین شامل نزدیکان سببى نمى شود و همچنین کسانیکه ارتباط نسبى دور دارند را شامل نمى شود. صله رحمى که واجب است، این است که به نحوى نسبت به آنها احسان کند در مقامى که جاى احسان است. مثلاً در وقت بیمارى عیادت نماید و در وقت دعوت بپذیرد و در وقت ملاقات احوال پرسى کند و در وقت نیاز کمک مالى نماید و امثال آن.(12)

نتیجه

صله رحم درجاتی دارد، که با توجه به توان فرد، عرف اجتماع، نیاز افراد و برخورد و جواب دهی آنان متفاوت و قابل تغییر است و به هر حال تا هر درجه ای که ممکن است باید به این برنامه دینی عمل کرد.

پی نوشت ها:

1. مفاتیح الحیاة، صفحه212.

2. جامع المسائل أیة الله فاضل لنکرانی(ره)، جلد1، صفحه494.

3. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، جلد‏16، صفحه377.

4. تفسیر تسنیم، جلد2، صفحه560و561.

5. سوره لقمان، آیات 14و15.

6. کافی، جلد2، صفحه150.

7. توضیح المسائل مراجع، جلد 2، صفحه772.

8. پایگاه اطلاع رسانی آیة الله خامنه ای(دام ظله).

9.پایگاه اطلاع رسانی امام خمینی(ره).

10. پایگاه اطلاع رسانی آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله).

11. پایگاه اطلاع رسانی آیة الله فاضل لنکرانی(ره(.

12. پایگاه اطلاع رسانی آیة الله سیستانی(دام ظله).

«تبیان»