زیارت نامه حضرت معصومه (س) توسط معصوم نوشته شده است؟

واژه «زیارت» با توجه به مشتقات آن در معانی مختلفی به کار رفته است از آن جمله: دیدار، تمایل، آهنگ سفر [1]و ... همه این معانی به زائرین مشاهد مشرفه و راهیان اماکن متبرکه کمال انطباق را دارد زیرا زائران نخست اشتیاق دیدار در دل احساس می‌کنند و بعد تمایل شدید در درون خود می‌یابند و نهایتاً آهنگ سفر می‌کنند و در آخر آرامگاه شخصیت مورد زیارت را دیدار می کنند؛ که معنی اصلی زیارت و مقصود از آن در روایات همین معنی آخر است.

از نکات قابل توجه در مورد کریمه اهل بیت حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ این است که بعد از زیارت چهارده معصوم برای هیچ یک از انبیاء و اولیاء در حد زیارت آن حضرت توصیه و ترغیب و تشویق نشده است. در روایات معتبر از سه معصوم ـ سلام الله علیها ـ برای زیارت آن حضرت ترغیب و تشویق رسیده است و پاداش زیارت حضرت معصومه را بهشت تعیین کردند و تعبیرات ارزشمندی چون: اهل بهشت است، بهشت از آن اوست، بهشت برای او ثابت است برای زائران آن حضرت از معصومان گفته شده. به بعضی از آنها اشاره می‌شود.

1. شیخ صدوق با سند صحیح از امام رضا ـ علیه السلام ـ روایت می‌کند که فرمود: «من زارها فله الجنه» هر کس او را زیارت کند بهشت از آن اوست.[2]

2. ابن قولویه در کتاب بسیار ارزشمند «کامل الزیارات» که یکی از معتبرترین کتاب‌های قرن چهارم است. با سند معتبر از امام جواد ـ علیه السلام ـ روایت کرده است که فرمود: من زار عمتی بقم فله الجنه»[3] هر کس عمه ام را در قم زیارت کند بهشت از آن اوست.

یکی از ویژگی‌های حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ ورود زیارتنتامه مأثور از معصوم ـ علیه السلام ـ است که بعد از حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ او تنها بانوی بزرگواری است که زیارت مأثور دارد. بانوان برجسته ای چون: آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خدیجه بنت خویلد، ام البنین، زینب کبری، و نرجس خاتون که هیچ شک و تردیدی در مقام بلند و جایگاه رفیع آنها نیست، هیچ کدام زیارت مأثور ندارند، و این نشانگر مقام بسیار والای این بانوی بزرگوار اسلام در میان بانوان اهل بیت عصمت ـ علیهم السلام ـ می‌باشد. زیارتنامه معروف حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ را علامه مجلسی این گونه نقل فرموده است: در برخی از کتب زیارات دیدم که «علی بن ابراهیم» از پدرش«ابراهیم بن هاشم» از «سعد بن سعد احوص» از علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ روایت کرده که فرمود: «یا سعد عندکم لنا قبر» ای سعد! در نزد شما از ما قبری هست.» سعد می‌گوید عرض کردم: «فدایت گردم آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر ـ علیه السلام ـ را می‌فرمایید؟ فرمود«آری، هر کس او را زیارت کند در حالی که عارف به حق او باشد بهشت از آن اوست. پس هر گاه به کنار قبر او آمدی، در نزدیک سر او بایست و 34 مرتبه الله اکبر و 33 مرتبه سبحان الله و 33 مرتبه الحمدالله بگو، سپس بگو: السلام علی آدم صفوه الله ....[4]

علامه مجلسی علاوه بر بحارالانوار در کتاب ارزشمند«تحفه الزائر» نیز این حدیث شریف را از امام رضا ـ علیه السلام ـ به همین تعبیر نقل کرده است. اهمیت تحفه الزائر در این است که علامه در مقدمه آن، ملتزم شده است که در این کتاب فقط زیارت هایی را نقل کند که با سند معتبر به دستش رسیده است.

بعد از علامه مجلسی پژوهش‌گر بزرگ آیت الله حاج سید حیدر کاظمی در کتاب پرارج«عمده الزائر» زیارتنامه حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ را به شرحی که گذشت آورده است سید حیدر کاظمی از مراجع برجسته قرن سیزدهم است که آقا بزرگ تهرانی در حق او فرموده: «عالم، فقیه محدث جلیل القدر مرجع الخاص و العام و ...» این بزرگوار نیز چون علامه مجلسی بر معتبر بودن سند آن تصریح کرده و از جهت حدیث‌شناسی از سند آن با عنوان«حسن» تعبیر نموده است. حدیث حسن در علم حدیث آن است که سندش به معصوم ـ علیه السلام ـ متصل باشد و همه راویان آن امامی و ممدوح باشند.

راویان و رجال دیگری که از وثاقت بسیار محکمی برخوردار هستند این حدیث را نقل کرده‌اند افرادی چون: علی بن ابراهیم از پدرش ابراهیم بن هاشم از سعد بن سعد از حضرت علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ این زیارت را روایت کرده‌اند که هر سه از اصحاب برجسته امامان و مورد عنایت حضرات معصومین می‌باشند.

در نتیجه متن زیارت نامه موجود حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ از طرف برادر بزرگوارش حضرت امام رضا ـ علیه السلام ـ وارده شده است که از معدود امامزادگانی است که از طرف معصوم برای آن زیارت نامه ای خاص وارد شده است.

[1] . لسان العرب، ابن اثیر، ج 6، ص 110، النهایه، چاپ بیروت، ج 2، ص 318.

[2] . صدوق، عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 271.

[3] . ابن قولویه، کامل الزیارات، چاپ نجف، ص 324.

[4] . علامه مجلسی، بحارالانوار، چاپ بیروت، ج 102، ص 266.

مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه قم

«اندیشه قم»