رزق بهشتی به چه مالی تعلق می‌گیرد؟
خداوند انسان را با قوه اختیار و نیاز آفریده است. غریزه‌ای که بنا به موقعیت و اختیاراتی که هر انسان دارد، متفاوت است و هر فرد در زندگی‌اش به همان اندازه سعی می‌کند، تلاش، رزق هر شخص را معین کرده و به اصطلاح هرچه در دنیا بِکارَد همان را برداشت خواهد کرد.
خداوند انسان را با قوه اختیار و نیاز آفریده است. غریزه‌ای که بنا به موقعیت و اختیاراتی که هر انسان دارد، متفاوت است و هر فرد در زندگی‌اش به همان اندازه سعی می‌کند، تلاش، رزق هر شخص را معین کرده و به اصطلاح هرچه در دنیا بِکارَد همان را برداشت خواهد کرد. درواقع به تمام نیازمندی‌هایی که برای ادامه حیات موجودات ضروری است رزق گفته می‌شود. از آنجا که خداوند، خالق همه موجودات است و ادامه حیات هر موجودی، در واقع خلق مداوم و لحظه به لحظه او است.
رزق به چه معناست؟
رزق در لغت به معنى عطا و بخشش مستمر است. در اصطلاح به هر چیزى که مایه دوام حیات مخلوقات زنده است، رزق گویند. در واقع رزق موهبت و بخششی است از ناحیه خدای متعال به بندگانش بدون این که استحقاق آن را داشته باشند.
البته باید این را دانست که روزی دهنده خداست: «وَ مَا مِن دَابَّةٍ فىِ الْأَرْضِ إِلَّا عَلىَ اللَّهِ رِزْقُهَا...»؛ (سوره هود/۶) هیچ جنبنده‌اى در زمین نیست مگر این که روزى او بر خداست!
روزی همه موجودات الهی دست خداوند است، اما جاهلان بسیاری چه در گذشته و چه گا‌هی در عصر معاصر به خاطر ترس از تأمین مخارج روی به فرزندکشی می‌آورند که این کار حرام است؛ «وَلَا تَقْتُلُواْ أَوْلَادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلَاقٍ نحَّنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکمُ‌ْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کَانَ خِطًْا کَبِیرًا»؛ (سوره اسراء/۳۱) و فرزندانتان را از ترس فقر، نکشید! ما آنها و شما را روزى مى‌دهیم مسلماً کشتن آنها گناه بزرگى است!
خداوند در استدلال بر عدم توانایی معبودانِ ساختگی مشرکان نسبت به روزی رساندن بر آنان می‌فرماید: «وَ یَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَمْلِکُ لَهُمْ رِزْقًا مِّنَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ شَیًْا وَلَا یَسْتَطِیعُون»؛ (سوره نحل/۷۳) آنها غیر از خدا، موجوداتی را مى‌پرستند که هیچ رزقى را براى آنان از آسمان‌ها و زمین در اختیار ندارند و توان این کار را نیز ندارند و مشرکان را که از پیش خود و بى اذن او، بخشى از رزق حلال را بر خود حرام کرده بودند، مورد ملامت و سرزنش قرار داده است.
همچنین خداوند در سوره یونس آیه ۵۹ می‌فرماید: «قُلْ أَرَءَیْتُم مَّا أَنزَلَ اللَّهُ لَکُم مِّن رِّزْقٍ فَجَعَلْتُم مِّنْهُ حَرَامًا وَ حَلَالًا قُلْ ءَاللَّهُ أَذِنَ لَکُمْ أَمْ عَلىَ اللَّهِ تفْترَُونَ»؛ بگو: آیا روزی هایى را که خداوند بر شما نازل کرده، دیده اید که بعضى از آن را حلال و بعضى را حرام نموده اید؟! بگو: آیا خداوند به شما اجازه داده یا بر خدا افترا مى‌بندید (و از پیش خود، حلال و حرام مى کنید؟!)
واژه رازق و رزّاق به معنای حقیقى کلمه، تنها بر خدای متعال اطلاق مى‌شود و اگر در غیر او بکار رود، جنبه مجازى دارد. «.. وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ...»؛ (سوره بقره/۲۳۳) ... پدران موظفند زنانى را که فرزندانشان را شیر مى دهند به طور شایسته روزى دهند و لباس بپوشانند.
اقسام رزق
به هر گونه بهره‌اى را که خداوند نصیب بندگان مى‌کند اعم از مواد غذایى، مسکن، پوشاک و یا علم، عقل، فهم، ایمان و اخلاص رزق گفته مى‌شود، رزق تنها رزق مادی نیست بلکه شامل رزق معنوی نیز می‌شود. قرآن درباره شهیدان مى‌گوید: «.. بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ»؛ آنها زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزى مى‌برند. (سوره آل عمران/۱۶۹) روشن است که روزى شهیدان، آن هم در جهان برزخ، نعمت هاى مادى نیست بلکه همان مواهب معنوى است.
رزق کریم
«فَالَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْالصَّالِحَاتِ لهَُم مَّغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَرِیم»؛ (سوره حج/۵۰) آنها که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، آمرزش و روزى پرارزشى براى آنهاست! در این آیه نعمت‌های بهشت، رزق کریم نامیده شده است.
طبرسى، فضل بن حسن مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو ۱۳۷۲ ش، ج ۷، ص ۱۴۳ که مومنان خداترس و دارای عمل صالح و مردان و زنان پاکدامن به عنوان پاداش الهی از آن بهره‌مند خواهند شد.
همچنین رزق کریم از آن مواهب الهی است که جهادگران و مهاجران و انصار به آن نوید داده شده اند.
«وَالَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ هَاجَرُواْ وَ جَاهَدُواْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ ءَاوَواْ وَّ نَصَرُواْ أُوْلَئکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لهَُم مَّغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ»؛ (سوره انفال/۷۴) و آنها که ایمان آوردند و هجرت نمودند و در راه خدا جهاد کردند و آنها که پناه دادند و یارى نمودند، آنان مؤمنان حقیقى‌اند براى آنها، آمرزش (و رحمت خدا) و روزى شایسته‌اى است.
رزق معلوم
«إِلَّا عِبَادَاللَّهِ الْمُخْلَصِینَ أُوْلَئکَ لهَُمْ رِزْقٌ مَّعْلُومٌ»؛ (سوره صافات/۴۰-۴۱) جز بندگان مخلص خدا (که از کیفر‌ها برکنارند)! براى آنان [بندگان مخلص]روزى معیّن و ویژه‌اى است.
رزق معلوم یعنی خداوند در بهشت برای بندگان مخلَص خود، رزقی می‌دهد که غیر از رزقِ دیگر بهشتیان است و هیچ شباهتى بر رزق دیگران ندارد، اگرچه نام رزق ایشان و رزق دیگران یکى است به آن جهت که آنان جز به خداى تعالى به هیچ چیز دیگرى وابستگى ندارند، نه به زینت زندگى دنیا و نه به نعمت‌های آخرت، چرا که در دل ایشان غیر از خدا چیز دیگرى وجود ندارد.
رزق حسن
«وَالَّذِینَ هَاجَرُواْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُواْ أَوْ مَاتُواْ لَیَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقًا حَسَنًا وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَیرُْ الرَّازِقِین»؛ (سوره حج/۵۸) و کسانى که در راه خدا هجرت کردند، سپس کشته شدند یا به مرگ طبیعى از دنیا رفتند، خداوند به آنها روزى نیکویى مى‌دهد که او بهترین روزى‌دهندگان است!
در این آیه رزق حسن را پاداش همه مهاجران الهی قرار داده، خواه به مقام شهادت رسیده باشند خواه در این راه به مرگ طبیعی از دنیا رفته باشند.
رزق حسن اشاره به نعمت هایى است که وقتى چشم انسان به آن مى‌افتد، چنان مجذوب مى‌شود که نمى‌تواند دیده از آن برگیرد و به غیر آن نگاه کند و تنها خدا قدرت دارد که چنین روزى را به کسى دهد. همچنین در قرآن به مقام نبوت و به فایده‌های حلال درخت انگور رزق حسن اطلاق شده است.
تقوا عامل برخورداری از روزی بی‌حساب است، همان طور که خداوند در قرآن کریم تمامی موجودات خویش را به روزی بی‌حساب بشارت داده است و در سوره طلاق آیه ۲ و ۳ می‌فرماید: «.. وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یجَْعَل لَّهُ مخَْرَجًا وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَایحَْتَسِبُ...»؛ و هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى‌کند و او را از جایى که گمان ندارد روزى مى‌دهد.
درواقع مشیت الهی همان روزی بی‌حساب است، که خداوند بشارتش را به کسانی داده است که تقوا پیشه می‌کنند، البته که سفره نعمت و رحمت الهی همواره گسترده است و اگر ما از آن بهره نمی‌بریم، مبنی بر ناشکری بنده از معبود نمی‌شود.
«لَهُ مَقَالِیدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ بِکلُ‌ِّ شىَ‌ْءٍ عَلِیم»؛ (سوره شوری/۱۲) کلیدهاى آسمان‌ها و زمین از آن اوست روزى را براى هر کس بخواهد گسترش مى‌دهد یا محدود مى‌سازد او به همه چیز داناست.
بر اساس بخش پایانی آیه «إِنَّهُ بِکلُ‌ِّ شىَ‌ْءٍ عَلِیم «توسعه و تنگی روزیِ بندگان از روی حکمت و علم الهی است. البته اراده خدا در زمینه وسعت و تنگى روزى، مشروط به شرایطى است که بر زندگى انسان‌ها حکم فرماست و تلاش و کوشش و اخلاص و فداکاری و به عکس سستى و تنبلى و بخل و آلودگى نیت، نقش تعیین کننده‌اى در آن دارد. به همین دلیل قرآن مجید مکررا انسان را در گرو سعى و کوشش و تلاش و فعالیت خود شمرده و بهره او را از زندگى به میزان سعى و تلاشش مى‌داند.
در حدیثى از امام صادق علیه السلام مى‌خوانیم: «لاتَکسَلوا فى طَلَبِ مَعایشِکم فَإنّ آباءَنا کانوا یَرکُضُون فی‌ها و یَطلُبونَها»؛ در طلب روزى و نیازهاى زندگى تنبلى نکنید چرا که پدران و نیاکان ما به دنبال آن مى‌دویدند و آن را طلب مى‌کردند.
در آیه دیگری حکمت روزی رسانی خود را چنین بیان می‌کند: «وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْاْ فىِ الْأَرْضِ وَلَکِن یُنزَِلُ بِقَدَرٍ مَّا یَشَاءُ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِیرُ بَصِیر»؛ (سوره شوری/۲۷) هرگاه خداوند روزى را براى بندگانش وسعت بخشد، در زمین طغیان و ستم مى‌کنند از این رو به مقدارى که مى‌خواهد (و مصلحت مى داند) نازل مى کند، که نسبت به بندگانش آگاه و بیناست!
«خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان»
