تیغ صندوق‌های بازنشستگی بر سفره مردم
چگونه صندوق‌های بازنشستگی عامل افزایش تورم و کوچک شدن سفره مردم می‌شوند؟
نسیم آنلاین؛ علی رحیمی: یکی از مهم‌ترین بحران‌هایی که در یک دهه اخیر، دولت‌ها در ایران با آن روبه‌رو بوده‌اند و احتمالا در آینده به صورت جدی‌تری با آن مواجه می‌شوند، بحران مالی صندوق‌های بازنشستگی است. مسئله‌ای که با توجه به فشار اقتصادی روزافزونی که به دلیل سوء مدیریت و تحریم‌های خارجی روی دوش کشور است، هر روز پررنگ‌تر و با ابعاد جدی‌تر خودش را نشان می‌دهد.
صندوق‌های بازنشستگی به دلایل متعددی از نظر تامین مالی با مشکلات مختلف روبه‌رو بوده و به صورت جدی از نظر اقتصادی به دولت وابسته هستند. هدف اصلی این یادداشت بررسی دقیق مشکلات و مسائل این صندوق‌ها نیست بلکه تلاش می‌کند، توضیح بدهد که بحران صندوق‌های بازنشستگی چه ارتباطی با وضع معیشتی مردم داشته و حل نشدن آن چه آثاری بر وضعیت اقتصادی کشور بر جای می‌گذارد.
کسری بودجه، مشکل همیشگی
در طول 43 سالی که از عمر انقلاب اسلامی می‌گذرد، می‌توان گفت اکثر دولت‌ها با مسئله کسری بودجه روبه‌رو بوده‌اند و شاید یکی از اصلی‌ترین وظایف اقتصادی دولت، حل و جبران این کسری بوده است. به صورت کلی هر زمان که دولت دچار کمبود درآمد می‌شود و نمی‌تواند هزینه‌های خود را کنترل کند، در انتهای سال مالی با کسری بودجه مواجه می‌شود. با نگاه دقیق‌تر منفی شدن تراز درآمدها و مصارف دولت را کسری بودجه می‌گویند.
دولت‌ها معمولا سعی می‌کنند از یک سو با کاهش هزینه‌های غیر ضروری، مخارج را کنترل کرده و از طرفی با افزایش مالیات یا فروش اموال دولتی، درآمدهای سالانه خود را افزایش دهند. این اقدامات با کنترل تراز میان مخارج و درآمدهای سالانه دولت، نهایتا منجر به جبران نسبی کسری بودجه می‌شود.
دولت یا دستگاه چاپ پول؟!
دولت‌ها در صورتی که در کنترل کسری بودجه به شکلی که بالاتر ذکر شد، موفق نباشند و نتوانند منابع مورد نیاز خود را کسب کنند، سعی می‌کنند با کمک بانک‌ها و چاپ پول به نحوی ناترازی ایجاد شده میان درآمد و هزینه‌های خود را جبران کنند. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که جبران کسری بودجه به کمک چاپ پول به این دلیل مورد علاقه دولت‌هاست که به صورت لحظه‌ای نیاز آن‌ها به پول را برطرف کرده و بدون نیاز به برنامه‌ریزی و کار جدی، دولت را به مقصود خود رسانده و در انتها کمک می‌کند دولت از عهده مصارف سالانه خود بربیاید. اما تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که چاپ پول با افزایش نقدینگی نهایتا منجر به تورم بیشتر و افزایش فشار اقتصادی روی دوش مردم می‌شود.
برای مثال دولت ونزوئلا برای حمایت از مردم و افزایش پرداختی‌ها به صورت جدی به چاپ پول روی آورد، که آمارها نشان می‌دهد رابطه مستقیمی میان چاپ پول دولت و افزایش تورم این کشور وجود داشته است.
صندوق‌های ورشکسته
همانطور که در مقدمه متن گفته شد، هدف این یادداشت بررسی نقش صندوق‌های بازنشستگی در وضعیت معیشتی مردم است. به همین دلیل پس از به دست آمدن یک آشنایی کلی با مفهوم کسری بودجه و نقش آن در ایجاد تورم، باید به صندوق‌های بازنشستگی به عنوان یکی از اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان بودجه سالانه کشور بپردازیم.
مهم‌ترین منبع درآمد صندوق‌های بازنشستگی در اکثر کشورها بیمه‌پردازان هستند؛ در حقیقت ایده صندوق‌های بازنشستگی از آن جایی شکل گرفت، که نظام‌های سیاسی توانایی محافظت اقتصادی از قشر پیر و از کار افتاده جامعه را نداشته و سعی کردند به نوعی محل درآمدی برای دوره بازنشستگی افراد ایجاد کنند. به همین دلیل اولین صندوق‌های بازنشستگی صرفا نقش قلکی را ایفا می‌کردند، که افراد بخشی از درآمد ماهانه خود را در آن قلک واریز کرده تا بتوانند در دوره بازنشستگی از همان قلک مستمری دریافت کنند. طی فرآیندی، نظام‌های تامین اجتماعی در کشورهای مختلف به روش‌های جدید درآمدزایی روی آورده و سعی کردند با سرمایه‌گذاری کردن با حق بیمه افراد، نوسانات جمعیتی و کم شدن تعداد بیمه‌پردازان را مهار کنند.
در ایران 18 صندوق بازنشستگی وجود دارد که جمعا نزدیک به 24 میلیون مستمری بگیر را تحت پوشش خود قرار داده‌اند. این صندوق‌ها به دلیل تغییرات جمعیتی، افزایش شغل‌های غیررسمی و مجموعه‌ای از قواعد مهربان نسبت به بیمه‌پردازان (برای نمونه پایین بودن سن بازنشستگی، قواعد مرتبط با بازنشستگی پیش از موعد و تعدد مشاغل سخت و زیان‌آور)، دچار بحران جدی تامین منابع برای پرداخت تعهدات خودشان به مستمری بگیران می‌باشند. به طوری که از میان این 18 صندوق، 4 صندوق به صورت کامل ورشکسته بوده، نسبت به پرداخت تعهدات خود ناتوان هستند و صرفا با کمک‌های مالی دولت به حیات خود ادامه می‌دهند؛ دولت‌ها برای جلوگیری از اعتراضات اجتماعی و عقب انداختن فرآیند ورشکستگی صندوق‌ها به آن‌ها از محل بودجه عمومی کشور کمک می‌کنند.
مسئله دیگری که باید به آن توجه داشت شیب صعودی نیاز صندوق‌ها به کمک مالی دولت است. امری که نشان دهنده کم شدن روزافزون درآمد و افزایش تعهدات آن‌هاست. طبق جداول بودجه میزان دریافتی صندوق‌ها از 30 هزار میلیارد تومان در سال 93، در سال 1401 به 217 هزار میلیارد تومان رسیده است و پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های آینده سهم این صندوق‌ها از بودجه سالانه بیشتر و بیشتر شود.
تیغ صندوق‌ها بر سفره مردم
همانطور که بالاتر گفته شد کسری بودجه و چاپ پول به دنبال آن، مهم‌ترین عامل ایجاد و افزایش تورم در کشورهاست و ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. با توجه به نکات بالا مشخصا می‌توان گفت که صندوق‌های بازنشستگی یکی از عوامل جدی ایجاد تورم در کشور هستند و هر روزی که حل شدن بحران مالی و رفتاری آن‌ها به تاخیر می‌افتد، سفره مردم نسبت به روز قبل کوچک‌تر می‌شود. حل مسائل این صندوق‌ها لزوما با اصلاحات مقطعی و موردی قابل حل نیست، بلکه نیازمند یک همت جدی، مداوم و چند ساله است.
