کنکوری با شکاف طبقاتی

 در کنار تبعات روانی و اجتماعی که کنکور سراسری برای داوطلبانش دارد و شورای عالی انقلاب فرهنگی را بر آن داشته است که از سال ۱۴۰۲ تغییراتی را در شیوه برگزاری و ملاک‌های گزینش اعمال کند تا استرس ناشی از کنکور را به حداقل برساند، اما هنوز نمی‌توان شکاف آموزشی ناشی از تحصیل در مدارس خاص و اثرات آن در کسب رتبه‌های برتر کنکور را نادیده گرفت.

رتبه‌های برتر کنکوری امسال نیز همانند سال گذشته از دل مدارس خاص و غیردولتی بیرون آمده بودند و خبری از دانش‌آموزان دولتی در میان آنها نبود. محصلان مدارس عادی از گردونه رقابت‌ها جا می‌مانند و برخی کارشناسان معتقدند حتی با افزایش ۶۰ درصدی سهم سوابق تحصیلی در گزینش نهایی کنکور، باز هم این دانش‌آموزان مدارس خاص هستند که به علت برخورداری از کیفیت و امکانات آموزشی برتر، صندلی پرمخاطب‌ترین رشته‌ها در بهترین دانشگاه‌ها را تصاحب می‌کنند.

در این میان مهم‌تر از  موضوع عبور از دروازه کنکور و کسب رتبه‌های برتر، حلقه مغفول کیفیت آموزشیِ مدارس دولتی در زنجیره آموزش عمومی است که اوضاعش طی سالیان گذشته به علت انباشت مشکلات حل‌نشده در آموزش‌وپرورش روزبه‌روز بغرنج‌تر می‌شود.

عباس فرجی، مشاور مدارس و کارشناس حوزه آموزش‌وپرورش با اشاره به روند رقابتی کنکور برای کسب رتبه‌های برتر و خالی بودن جای محصلان مدارس دولتی در میان این افراد اظهار کرد: لازم است ابتدا مدارس خاص و ویژگی آنها را مورد بررسی قرار دهیم. این مدارس اغلب دو ویژگی بارز دارند؛ نخست پولی و دوم گزینشی هستند.

وی افزود: معمولاً دانش‌آموزانی که در آزمون‌های ورودی رتبه‌های بالا کسب می‌کنند وارد مدارس تیزهوشان، نمونه دولتی یا شاهد می‌شوند و اگر آزمون ندهند هم بر اساس شرط معدل و شرایط خاص وارد این مدارس می‌شوند. مدارس غیردولتی هم دو دسته هستند یا مدارس برند که آزمون ورودی دارند و هر دانش‌آموزی را ثبت‌نام نمی‌کنند و دوم مدارس غیردولتیِ معمولی‌اند که هر دانش‌آموزی را ثبت‌نام می‌کنند و تأمین منابع مالی برایشان مهم است.

این کارشناس حوزه آموزش‌وپرورش با بیان اینکه بسیاری مدارس غیردولتی پول خوبی بابت شهریه دریافت و سعی می‌کنند برنامه‌های ویژه‌ای در سبد آموزشی و تربیتی خود لحاظ کنند اظهار کرد: مجموع فاکتورهای ذکر شده، باعث می‌شوند اغلب مدارس خاص خروجی‌های خوبی داشته باشند و عجیب هم نیست که می‌پرسیم چرا رتبه‌های برتر ما از مدارس خاص هستند؟ بلکه اگر این‌چنین نباشد جای سؤال است و مفهوم مدارس خاص کلاً زیرسوال می‌رود زیرا دانش‌آموزان برتر را گلچین می‌کنند و بعد هم پول می‌گیرند و خدمات باکیفیت ارائه می‌دهند. پس اصلاً چرا نباید خروجی برتر کنکور داشته باشند؟.

حکایت تحصیل در مدارس خاص و افزایش شکاف طبقاتی

فرجی تأکید کرد: اما بخش بسیار بد و دردناک موضوع اینجاست که این رویه‌ها به شکاف طبقاتی دامن می‌زند و هر شخصی که پول و استعداد داشته باشد در این مدارس جای می‌گیرد و نتیجه خوب هم کسب می‌کند، اما اگر کسی پول نداشته باشد نمی‌تواند وارد این حوزه شود. هرچند بارها آموزش‌وپرورش اعلام کرده که این مدارس از اقشار کم‌درآمد نیز حمایت می‌کنند، اما واقعاً این‌طور نیست و دانش‌آموزی که پول نداشته باشد را به‌ندرت ممکن است تحت حمایت قرار دهند. کم دانش‌آموز نداشته‌ام که به علت بی‌پولی نتوانسته‌اند به مدارس هیئت‌امنایی یا تیزهوشان بروند.

وی با بیان اینکه آفت دیگر توجه به مدارس خاص، آسیب شدید به کیفیت آموزش است عنوان کرد: هرسال یک عده را گزینش و جداسازی کرده و به این مدارس می‌بریم و مابقی هم دیگر انگیزه لازم برای رشد ندارند. از سوی دیگر پول کافی هم ندارند که از امکانات آموزشی بهتری بهره ببرند و به همین علت از سیستم آموزشی کشور خارج می‌شوند.

افزایش ۶۰ درصدی سهم سوابق تحصیلی، به نفع محصلان مدارس خاص

این کارشناس حوزه آموزش‌وپرورش با اشاره به تأثیر مصوبه اخیر کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی بر کاهش شکاف آموزشی و میزان توجه به دانش‌آموزان مدارس دولتی با افزایش سهم سوابق تحصیلی اظهار کرد: کنکور خودش یک بحث پیچیده و چندبعدی است. مدارس برخوردار کیفیت آموزشی بهتری نسبت به مدارس عادی دولتی دارند و حتی باوجود افزایش سهم سوابق تحصیلی بازهم آنها هستند که چون سطح نمراتشان بالاست، شرایط بهتری پیدا می‌کنند و این مصوبه به نفعشان تمام می‌شود.

نگرانی از افزایش احتمال نمره فروشی در مدارس

وی افزود: مسئله دیگر اینکه احتمال نمره فروشی هم افزایش می‌یابد و این بیم هست که نمره فروشی در برخی مدارس شایع شود. حتی با فرض اینکه امتحانات نهایی هستند بازهم این نگرانی از بین نمی‌رود و بعید است وزارت آموزش‌وپرورش سازوکاری برای جلوگیری از نمره فروشی اتخاذ کرده باشد. علیرغم اینکه مدارس آزمون‌های نهایی برگزار می‌کنند بازهم دست‌هایی پشت پرده می‌توانند نمرات را جابجا کنند.

فرجی با بیان اینکه این مصوبه، کنکور را حذف نمی‌کند و به نظر می‌رسد دغدغه تصویب‌کنندگان نیز برداشتن استرس و فشار از کنکور از روی دوش داوطلبان باشد، درباره تأثیر احتمالی افت کیفیت آموزشی به علت شیوع کرونا روی نتایج کنکور امسال نیز گفت: تأثیر این موضوع روی کنکور چندان قابل‌ملاحظه نبود، زیرا مدارس تیزهوشان نتایج خوبی گرفتند. آنها سریعتر از مدارس عادی با مکانیزم آموزش مجازی سازگار شدند و به بهترین شکل ممکن از امکانات بهره گرفتند. هرچند مدارس دولتی به علت ضعف‌ها در این بخش نیز دچار مسئله بودند.

مشاوره انتخاب رشته کنکور یا دلالی؟

این کارشناس حوزه آموزش‌وپرورش از روند نظارت بر مشاوره‌های انتخاب رشته‌ای هدایت تحصیلی و مشاوره‌های کنکوری گلایه کرد و گفت: متاسفانه ضعف عمده معاونت پرورشی وزارت آموزش‌وپرورش در اینجا مشهود است. واحدمشاوره در بحث هدایت تحصیلی در ۱۰ سال گذشته ناکارامد عمل کرده و هرساله چالش‌هایی در هدایت تحصیلی و  انتخاب رشته کنکور داریم. اداره کل مشاوره معاونت پرورشی در این حیطه ضعیف عمل و نتوانسته نظام مند رفتار کند.

وی تأکید کرد که باید حوزه مشاوره انتخاب رشته که به یک دلالی تبدیل شده مدیریت شود. بعضاً مبالغ چندده میلیونی که از سوی برخی افراد از خانواده‌ها گرفته می‌شود فقط تحت تأثیر قبولی و رتبه است و بحث روانشناسی و سایر ابعاد انتخاب رشته در این داستان مغفول است. هدف فقط فرستادن داوطلب به دانشگاه است و درباره تطابق ویژگی‌های شخصیتی و علاقه دانش‌آموز به رشته‌ها و دانشگاه‌ها سخنی به میان نمی‌آید.

فرجی افزود: رشته‌های خاص همیشه تقاضای خود را دارند و بسیاری از بچه‌های ما نمی‌توانند وارد آن رشته‌های خاص شوند. بنابراین به هر رشته‌ای که مشاوران برایشان انتخاب می‌کنند تن می‌دهند بدون اینکه شناختی داشته باشد و تازه‌ ترم دو به بعد متوجه می‌شوند که به چه رشته‌ای آمده‌اند. یک نرم افزاری درست شده که با عدد و رقم کار می‌کند و درباره خود رشته شناختی به داوطلب نمی‌دهد. از آن سو مشاوران مدارس نیز ناکارامد عمل می‌کنند و در هدایت تحصیلی ملاک اصلی نمرات دانش‌آموز است؛ در حالی که در شیوه نامه‌ها، فاکتورهای دیگری هم قید شده است. هدایت تحصیلی ناصحیح به افزایش مشکلات در سطوح بالاتر تحصیل دامن زده است.