پیشنهاداتی برای بهبود مناظرات انتخاباتی

نسیم‌آنلاین: انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در پیش است. پیش از حادثه رخ داده برای رئیس جمهور و همراهانشان شاید کسی فکر نمی‌کرد که باید کمتر از دو ماه همه‌ی برنامه‌های انتخاباتی صداوسیما برنامه‌ریزی و پخش شود.

حالا که تقدیر اینچنین رقم خورده، رسانه ملی که در دوره‌های گذشته از ماه‌ها قبل و با فراغ بال برنامه‌های انتخاباتی خود را برگزار می‌کرد، باید با یک طرح سنگین و ضربتی پیش برود.

پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما در مصاحبه‌ای که اخیرا داشت اعلام کرده بود امسال هم مناظرات تلویزیونی خواهیم داشت.

این مناظرات البته در دوره‌های قبل نقاط ضعف و آسیب‌هایی نیز داشت که در گزارشی با عنوان «نقاط ضعف مناظرات تلویزیونی» به آن پرداختیم.

حالا برای بررسی بیشتر این مناظرات به سراغ کسی رفتیم که در سال 1396 مدیرکل روابط عمومی سازمان صداوسیما بود. یعنی درست در زمانی که تلویزیون مناظرات انتخاباتی دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری را تدارک می‌دید.

خبرنگار نسیم‌آنلاین برای بررسی ایرادات و آسیب‌های مناظرات ریاست جمهوری با دکتر داود نعمتی انارکی، عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما و مدیرکل اسبق روابط عمومی رسانه ملی گفت‌وگویی داشت. مشروح این گفتگو را در ادامه بخوانید.

نسیم‌آنلاین: نقش مناظرات تلویزیونی را در انتخابات چگونه ارزیابی می‌کنید؟

به اعتقاد من برنامه‌هایی که صداوسیما برای نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری پیش‌بینی می‌کند از مهم‌ترین برنامه‌های تبلیغاتی هر نامزد محسوب می‌شود و معتقدم که در این میان مناظره‌های تلویزیونی می‌تواند حتی مخاطب را در انتخاب نهایی فرد مورد نظر  یاری رساند. اما همه این برنامه‌‌ها باید آسیب شناسی شود تا نقاط ضعف کاهش یابد.

نسیم‌آنلاین: با توجه به تجربه‌ای که در آن زمان روابط عمومی داشتید، به نظرتان چه نقاط ضعفی متوجه برنامه مناظرات تلویزیونی است که امسال می‌تواند برطرف شود؟

 بر مبنای شناختی که باتوجه به مسئولیتم در آن سال‌ها نسبت به اینگونه برنامه ها پیدا کردم، به چندین ضعف و آسیب شناسی اشاره می‌کنم که می‌تواند مورد توجه مدیران کنونی سازمان باشد. با توجه به فرصت کمی که برای برنامه‌ریزی وجود دارد، امیدوارم که صداوسیما بتواند با برنامه‌ریزی مناسب بخوبی نقش‌آفرینی کند.

به اعتقاد من، یکی از آسیب های مناظرات انتخاباتی سیما در سال‌های قبل، بعضا «نوع سوالات» بوده است. خاطرتان هست که در یکی از مناظرات، تصویری به هر نامزد نشان داده می‌شد که باید حدس می‌زد  آن تصویر چه جایی را نشان می‌دهد. در واقع با این سوال قرار بود نوعی هوش نامزد ارزیابی شود! این گونه سوالات سطح مناظره را پایین می‌آورد. سوال‌ها باید به گونه‌ای باشد که مخاطب حس کند که سوال او پرسیده شده است. در سوال‌ها نقش مطالبه‌گری با این رویکرد که رسانه نماینده مردم است باید برجسته باشد.

سوالات باید به گونه‌ای باشد که مخاطب بتواند به تمایز دیدگاه‌ها در مورد سوال برسد. مثلا سوالی در مورد یک موضوع سیاسی یا اقتصادی پرسیده می‌شد، اما پاسخ ها کلی‌گویی بود و مخاطب نمی‌توانست به تفاوت رویکرد نامزد‌ها در سوالی که پرسیده شده برسد. سوالات و نوع پاسخی که نامزد به سوال می دهد، عامل مهمی در شناخت بهتر نامزد است، حتی اگر نامزد شناخته شده باشد‌.

یکی دیگر از اشکالاتی که در خصوص مناظره‌ها می توان اشاره کرد، این است اگر نامزد انتخابات با زیرکی از پاسخ دادن به سوال مجری طفره رود، مجری نمی‌تواند به او تذکر دهد. من در مناظره‌های انتخاباتی سال ۹۲ و ۹۶ این را شاهد بودم و مجری امکان تذکر دادن و اینکه پیگیر پاسخ سوالش باشد را نداشت و سوال نامزد دیگر را طرح می‌کرد و این باعث می شد که مجری صرفا وظیفه پرسش و نگه داشتن وقت را بر عهده داشته باشد. 

نسیم‌آنلاین: زیرساخت و فضای محل برگزاری مناظرات را چطور ارزیابی می‌کنید؟

خاطرم هست که در یکی از مناظره ها یکی از نامزدها از طریق تبلتی که در اختیار داشت، از نظر مشاورانش مطلع شده بود، نکته اینجاست که استفاده از هر نوع مکانیزم ارتباطی باید برای همه فراهم باشد.

دکور برنامه مناظره در این سال ها متناسب با عناصر ملی مثلا پرچم کشور بود، اما طراحی نشستن نامزدها در یک ردیف، از نظر نگاه کردن به هم غیر حرفه‌ای جلوه می‌کرد. بنظر من اگر نحوه اجرا به صورت ایستاده و دکور به شکل دایره می‌بود، شاید جذابیت بیشتری پیدا می کرد و فضا از اجرایی سرد به اجرایی گرم می‌رفت. البته تاکید کنم که برای تعیین دکور و نحوه اجرا باید از نظر صاحبنظران عرصه‌های تولید، هنر، روانشناسی و... بهره گرفت.

در سازمان دو نگاه نسبت به اجرای مناظره‌ها وجود داشت. برخی بر اجرای تولیدی تاکید داشتند اما اکثریت اجرای زنده را ارجح می دانستند. به اعتقاد من اجرای زنده مناظره‌ها و برنامه‌های تبلیغاتی نامزدها تاثیر بیشتری بر مخاطب دارد. ضمن آنکه نشان دهنده میزان اطلاعات و چگونگی پاسخگویی نامزد است. در برنامه‌های زنده اگر سوال‌ها متناسب با موضوع و حرفه‌ای طرح شود، می‌توان با نوع پاسخگویی نامزد بر میزان تسلط او پی برد.

همچنین در مناظره‌ها چون بعضا بین نامزدها نوعی تقابل پیش می‌آید، صحنه‌پردازی و قاب‌بندی تصویر به گونه‌ای نبود که حالات چهره و نحوه عکس‌العمل غیرکلامی نامزدها که در تقابل قرار می‌گیرند برای مخاطب نشان داده شود. زبان بدن افراد اطلاعات خوبی را به مخاطب منتقل می‌کند. بنابراین دکور و نحوه نشستن و یا اجرای مناظره‌ها باید به گونه‌ای پیش‌بینی شود که مخاطب بتواند عکس‌العمل‌های نامزدها را نسبت به هم مشاهده کند.

در مجموع عرض کنم که برنامه‌های مختلف نامزدها در صداوسیما می‌تواند به جذاب‌ترین برنامه‌های تبلیغاتی منجر شود. پیشنهاد می‌کنم که برای نحوه اجرای برنامه‌هایی نظیر مناظره‌ها، تیمی از صاحب‌نظران بر چگونگی اجرا، محتوا و... نظر بدهند. در این صورت بی‌شک کیفیت برنامه افزایش خواهد یافت.

نسیم‌آنلاین: با توجه به اظهاراتی که نامزدها در طول مناظره انجام می‌دهند آیا امکان راستی آزمایی وجود دارد؟

 در یک برنامه مناظره گونه که اصلا چنین چیزی امکان پذیر نیست. شما سوالی را که از نامزد می‎‌پرسید، نامزد باید متناسب با اطلاعاتش پاسخ آن سوال را بدهد. یک برنامه مناظره زمان‌بندی خاصی دارد. ده‌ نفر، پنج نفر در این برنامه دارند با هم مناظره می‌‎کنند. این‌که به اصطلاح گروهی بخواهد خارج از مناظره باشد که بیایند راستی آزمایی کنند، شاید اصلا امکان پذیر نباشد.

به نظر من در مناظره‌هایی که قبلا انجام می‌شد، راستی آزمایی‌ها توسط خود نامزدها صورت می‌گرفت. مثلا فرض کنید من ممکن است در خصوص سوالی که شما از من می‌پرسید ادعایی کنم، یا مطلبی را بیان کنم و شما نسبت به این ادعا و نسبت به این مطلب من پاسخ بدهید. به نوعی مناظره یک چنین سبکی دارد. بنابراین اگر یک مطلب غیرواقعی را منِ نامزد بیان کنم، قاعدتا نامزدهای دیگر سعی می‌کنند به آن پاسخ داده شود و شاید این پاسخ به نوعی کمک کند به بحث راستی آزمایی.

نسیم‌آنلاین: بر همین مبنا خیلی‌ از کارشناسان معتقد بودند که مثلا در بسیاری کشورها از صاحبنظران و روزنامه‌نگاران و حتی روشنفکران و تحلیلگران دعوت می‌شود که بیایند در مناظره شرکت کنند. مثل کشور تونس که در مناظرات ریاست جمهوری، هم روزنامه‌نگاران هستند و هم فعالان اجتماعی. در این مورد چطور؟ در صداوسیما این امکان وجود دارد؟

بر اساس مدت زمان مناظره که دو مناظره چهار پنج نفر یا شاید هم بیش‌تر نامزد وجود دارند، شما اگر بخواهید یک تیم پرسشگری را داشته باشید که بخواهد جایگزین مجری شود و نقش مجری را بر عهده بگیرد، شاید به اصطلاح آن مناظره ظرفیت اجرای چنین چیزی را نداشته باشد. مگر این‌که فرض کنید مدت زمان این مناظره بیش‌تر شود، مگر این‌که ...

نسیم‌آنلاین: مثلا تعداد قسمت‌ها بیش‌تر شود.

بله مگر اینکه تعداد قسمت‌ها بیش‌تر باشد. یعنی فرض کنید چهارپنج مجری حرفه‌ای وجود داشته باشد که بتوانند به اصطلاح بحث را هدایت کنند. این تجربه وجود نداشته است. تا حالا تمام مناظره‌های انتخاباتی که برگزار شده در موضوع انتخابات عمدتا تک مجری بوده است. نکته آخری که گفتم این بود که به تبع اگر از یک تیم صاحب نظر که به ساختار مناظره و به محتواهایی که در مناظره‌ها مطرح می‌‎شود آشنا باشند ممکن است. یا فرض کنید یک روانشناس باشد، کسی که در زیبایی شناسی تصویر شناخت داشته باشد، مثل تهیه کننده یا کارگردان، تیم این چنینی باشند، شاید بشود به نتیجه‌ای متفاوت از این چیزی که تا بحال اجرا می‌‎شده برسیم. قرار بود این‌ها تجربه شود. ما تجربه تک مجری را داشتیم، می‌توانیم تجربه چند مجری هم داشته باشیم که حالا باید دید و برنامه‌ریزی کرد که یک برنامه با کیفیت و خوبی از آب در بیاید.

نسیم‌آنلاین: آیا این امر می‌تواند در کیفیت مناظرات نقش مثبت داشته باشد؟

بله. اگر افرادی باشند که بتوانند این فضا را مدیریت کنند، زمان را مدیریت کنند، بعد خود مجری‌ها در تقابل با همدیگر قرار نگیرند، در واقع من به نظرم می‌آید که می‌تواند یک تجربه خوبی باشد. باید در مورد آن و حاشیه‌هایش مطالعه کرد و به یک جمع‌بندی رسید.

نسیم‌آنلاین: چون یکی از انتقاداتی هم که می‌شد، این بود که در مناظرات نقش مجری اصلا حاشیه‌ای است و به همان در آوردن قرعه‌ها اکتفا می‌کند.

من هم با این موافقم. یعنی مجری مناظرات عمدتا فقط سوال کننده است و وقت نگه‌دار. مثلا مشخص می‌کند آقا شما وقتت تمام شده است، بیست ثانیه وقت دارید و مجری سوالی را می‌پرسد. در صورتی که مجری می‌تواند مقداری حرفه‌ای ورود پیدا کند. می‌تواند به سوالات خودش نقش مطالبه‌گری بدهد. در مناظره‌هایی که در قالب انتخابات در سطح دنیا انجام می‌شود، عمدتا از مجریانی استفاده می‌شود که کاملا حرفه‌ای هستند و در موضوعات مختلف سیاست، اقتصاد، فرهنگ، دارای اطلاعات بالایی‌اند. موارد مختلف را خوب می‌شناسند و می‌توانند به اصطلاح یک پرسش و پاسخ هدایت شده را اجرا کنند و برنامه را مدیریت کنند. من با این موافق هستم که مجری از حالت فقط پرسیدن یک سوال و اعلام وقت یک مقدار نقشش فراتر برود.