تحریر الشام چه تفاوتی با داعش دارد؟

نسیم‌آنلاین: یکی از سوالاتی که ذهن اکثر مردم را درگیر کرده این است که تحریرالشام پس از سقوط دولت بشار اسد به چه صورت عمل خواهد کرد و چه تفاوتی میان داعش و این ائتلاف وجود دارد. برای بررسی تفاوت میان داعش و تحریرالشام به سراغ یاسر قزوینی حائری ، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران رفتیم و از ایشان درباره‌ی تفاوت میان تحریرالشام و داعش سوالاتی را پرسیدیم. مشروح مصاحبه را بخوانید.

نسیم‌آنلاین: ایدئولوژی تحریرالشام و داعش چه تفاوتی با هم دارد؟

ابو محمد الجولانی در سال ۲۰۱۱ نماینده ابوبکر بغدادی در سوریه بود.

آن دوره داعش شکل نگرفته بود و آنچه با نام دولت اسلامی عراق شناخته می‌شد در قالب مقاومت در برابر آمریکایی‌ها فعالیت خود را آغاز کرده بود. در در سال ۲۰۱۱  الجولانی وارد سوریه می‌شود و جبهه النصره را تشکیل می‌دهد، اما بعد از بغدادی جدا می‌شود.

الجولانی پس از اینکه از البغدادی جدا شد با القاعده بیعت کرد، و ایدئولوژی و تفکر خود را از القاعده گرفت. خود را همانند القاعده مخالف کشتار در کوچه و بازار می‌داند و این مدل برخورد را قبول ندارد.

القاعده نیز به نوبه خود بر اساس قاعده العذر بالجهل کشتار شیعیان را قبول نداشتند. می‌گفتند درست است که شیعیان منحرفند اما نمی‌دانند راه درست چیست و به صورت رسمی این‌گونه کشتارها را انجام نمی‌دادند.

اختلاف دیگری که میان القاعده و داعش قابل توجه است، این است که داعش هجرت و جهاد را قبول داشته و مخالف بهار عربی و انقلاب است اما القاعده موافق انقلاب بوده و الجولانی نیز می‌خواسته با این تفکر در انقلاب سوریه ورود پیدا کند.

ظهور جولانی و تاسیس جبهه فتح الشام

سال ۲۰۱۶ جولانی ظهور پیدا می‌کند و تصویر او برای نخستین بار بدون فیلتر در قاب رسانه‌ها ظاهر می‌شود و جبهه فتح الشام را تأسیس می‌کند.

هدف فتح الشام فتح حلب بود و در همین ایام از القاعده جدا می‌شود و اعلام می‌کند که ما می‌خواهیم جدا شویم و با خیال راحت‌تری در جهاد شرکت کنیم. جهاد برای آنها اهمیت داشت به ویژه آنچه تحت عنوان جهاد شامی از آن یاد می‌کردند چرا که جهاد در شام را جهادی بسیار مقدس می‌دانستند چرا که شام منطقه جنگ‌های آخرالزمانی است.

جبهه فتح الشام از ابتدا قصد داشت نظام بشار اسد را ساقط کند و به همین خاطر جدا شد. اعلام کرد که با اجازه رهبران القاعده جدا شده اما افرادی مثل مقدسی این اجازه را تایید نکردند و باعث خروج برخی گروه‌ها از جبهه النصره سابق شدند.

فتح الشام به تدریج نگاه‌های اینترناسیونالیستی به جهاد را کنار گذاشت و در قالب یک نگاه شبه ملی و محلی برای ساقط کردن یک رهبر ستم کار دست به کار شد. نگاه اینترناسیونالیستی به جهاد که نزد داعش و القاعده هست جهادی آخرالزمانی است و پایان نمی‌یابد و اولویتش ساقط کردن دولت بشار اسد نبود بلکه اولویتش حفظ خلافتش بود و بیشتر در شرق سوریه محدود شده بود و فعالیتش در ادلب و حلب بسیار کم شده بود.

مناسبات داخلی جبهه فتح الشام

گروه‌های تشکیل دهنده جبهه فتح الشام یا با آنها بیعت کرده و وارد این ائتلاف می‌شدند یا اینکه در اتاق عملیات نظامی جیش الفتح برای جنگ و پیش‌برد مسائل نظامی همراهی می‌کردند.

گروه‌هایی مانند حزب ترکستان شرقی، کتائب بخاری و التوحید و الجهاد گروه‌های خارجی حاضر در شمال سوریه بودند که با فتح الشام همراهی کردند، و گروه‌هایی هم صرفا در اتاق عملیات جبش الفتح با فتح الشام بودند، اما برخی گروه‌ها در جبهه فتح الشام ادغام شده بودند، اما در هر صورت فتح الشام حرف آخر را می‌زد.

نسیم‌آنلاین: تحریرالشام چطور شکل گرفت؟

پس از حمله به حلب و شکست در حلب در عملیات کسر حصار حلب و بعد از درگیری‌ها و عقب‌نشینی به ادلب و استقرار تمام گروه‌های اسلام گرا در ادلب نام گروه به هیئت تحریر الشام تغییر می‌کند. رهبری این ائتلاف را ابتدا ابو جابر الشیخ که روزگاری فرمانده احرارالشام بود بر عهده می گیرد.

در این ایام الجولانی و افرادش در کنار ابو جابر الشیخ حضور داشتند و برای پیش‌برد اهدافشان با او همراه شده بودند. دلیل تشکیل هیئت تحریر الشام یکپارچه کردن گروه‌ها و جریان‌های مختلف تلقی شده‌بود.

نسیم‌آنلاین: رفتار اعضای این ائتلاف بعد از قدرت گرفتن در ادلب به چه صورت است؟

پس از شروع حاکمیت تحریر‌الشام در سال 2017، دولت نجات ملی با ۱۱ وزارت خانه شروع به کار می‌کند. تجربه دولت نجات ملی باعث شد تا در فتح دمشق همین دولت انتقالی کار را دست بگیرند و اوضاع را کنترل کنند.

داعش یک گفتمان و برند است

تحریر‌الشام قائم به شخص است، به طوری که اگر جولانی نباشد ممکن است فروپاشد. داعش قائم به شخص نیست و نهاد و دولت در داعش حرف اول را می‌زند. حتی داعش در حال حاضر تبدیل به یک برند شده و امکان دارد افراد مختلفی که ارتباط ارگانیکی با داعش ندارند هم به نفع داعش و تحت برند داعش عملیات انجام دهند. اینگونه  داعش از برند خود سود می‌برد. بدین گونه این افراد را نمی‌توان رصد کرد این و خود موفعیتی مناسب برای داعش محسوب می شود.

تفاوت‌های تحریرالشام و داعش در ارائه‌ی تصویر

داعش می‌داند رسانه چیست و اجازه نمی‌داد اختلافات درونش به بیرون راه پیدا کند. حتی در مورد پخش تصاویر شکنجه و کشت و کشتارها داعش جدی تر عمل کرد و فقط از قاب رسمی خودش تمامی محتوا منتشر می‌شد.

اما تحریر‌الشام در ابتدا به توصیه در این باره بسنده کرد و شاید اساسا نمی‌توانست خیلی هم به نیروها تحکم کند چرا که بسیاری از نیروها حرف شنوی تمام و کمالی از الجولانی نداشتند.

در حال حاضر اختلافات درونی داعش به خاطر ضعیف شدنش زیاد شده است. چیزی که طی دو سال گذشته در تحریر‌الشام هم وجود داشت. اما الان که الجولانی موفق شده و به اهدافش رسیده‌ است همه همراه او هستند و تا زمانی که موفق باشد این اختلافات کمتر بروز پیدا می‌کند.

نسیم‌آنلاین: ریشه‌های مذهبی تحریرالشام و داعش چه تفاوتی با هم دارند؟

به لحاظ مذهبی سلفی گری یک رویکرد است و مذهب نیست. حدیث‌گرایی از دوره قرون نخست وجود دارد اما در سوریه مردم عمدتا شافعی مذهب هستند. بحث تصوف هم وجود دارد می‌دانید که همواره یک دعوایی بین تصوف و سلفی‌گری وجود داشته اما مسأله اصلی این است که رویکرد سلفی‌گری آمده جلو و این نگاه حدیث گرایانه به صورت فراگیر روی همه گروه ها تأثیر گذاشته است.

تفاوت دیگر میان مهاجر و انصار است. (مهاجر افرادی هستند که از خارج آمدند و انصار افرادی هستند که در کشور خودشان می‌جنگند). داعش چون نگاه جهاد جهانی دارد بحث مهاجر و انصار در آن موضوعیت و مشروعیت دارد. اما در تحریر‌الشام جولانی هرچقدر محلی‌تر عمل کند فاصله با خارجی‌ها بیشتر می‌شود و این مسأله باعث پرورش مخالف به ویژه از میان خارجی‌های مستقر در قلمرو جولانی می‌شود.

نسیم‌آنلاین: نیروهای خارجی بعد از به قدرت رسیدن جولانی چه وضعیتی پیدا می‌کنند؟

یک بخشی از معارضان را جولانی تبدیل به فرصت کرد و با این افراد توافق کرد. مانند حزب اسلامی ترکستان شرقی که در اتاق عملیات جولانی بودند و هستند. برخی نیز تبدیل به تهدید شدند و توافق نکردند. مثل فرانکوفن‌ها که در مرز ترکیه هستند و در سال‌های قبل از فتح دمشق با جولانی درگیری پیدا کردند.

نسیم‌آنلاین: پیش‌بینی شما از موضع تحریرالشام نسب به جمهوری اسلامی چیست؟

نگاه تحریر‌الشام به حضور ایران در سوریه مانند باقی کشورهاست. اینها می‌گویند که ایران در اینجا چه می‌خواهد؟ دشمنی آنها بر سر شیعه بودن ایرانیان نیست چون از نظر کلامی معتقد به نظریه عذر بالجهل هستند و از نظر دینی و ایدئولوژیک مشکلشان با ایران مانند داعش نیست . مشکلی که باعث شده دشمنی خودشان را سامان دهند بیشتر سیاسی است، به گونه ای که حضور ایرانیان را کمک به ماندن و برقراری حکومت بشار دیدند و دشمنی این‌ها بیشتر از این جهت است.