رفتار کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی

نسیم‌آنلاین: تحلیل داده‌ها و بررسی وضعیت شبکه‌های اجتماعی در سالیان اخیر در سطح جهانی منبع معتبری برای سنجش وضعیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مردم در هر کشوری بوده است. دسترسی زیادی که بستر اینترنت و فضای مجازی به بشر داده باعث آن می‌شود که بتوانیم با بررسی آمار و ارقام این فضا، به شناختی نسبت به علایق و اولویت‌های مردم برسیم. اینکه کدام شکل از محتوا در کدام بستر و با چه موضوعاتی محبوبیت بیشتری دارند، دید مناسبی برای تحلیل‌های بعدی به ما می‌دهد. آخرین گزارش مجموعه‌ی «دیتاک» با عنوان «رفتار کاربران ایران در شبکه‌های اجتماعی» در تابستان سال جاری منتشر شد. در این متن مروری بر مهم‌ترین یافته‌های منتشر شده در این گزارش خواهیم داشت.

عنوان فصل اول «شبکه‌های اجتماعی در یک نگاه» است. در این فصل نشان داده می‌شود که بیشترین میزان مخاطبان ایرانی در بستر اینستاگرام فعال هستند و ایران 46 میلیون کاربر ثبت‌نامی و 31 میلیون کاربر فعال در شبکه اجتماعی اینستاگرام دارد. بعد از اینستاگرام، تلگرام با 60 میلیون کاربر ثبت‌نامی و 24 میلیون کاربر فعال در رتبه دوم قرار دارد. تعداد زیاد کاربران غیرفعال تلگرام احتمالا به دلیل مهاجرتی است که بعد از فیلترشدن این برنامه به پیام‌رسان‌های جایگزین اتفاق افتاده است. پیام‌رسانی مثل ایتا با 17 میلیون کاربر فعال در رتبه سوم قرار دارد. به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین مقاصد مهاجرت کاربران تلگرام در زمان فیلترینگ، ایتا بوده است. روبیکا با 16 میلیون کاربر فعال در رتبه چهارم قرار دارد که به نظر می‌رسد قابلیت‌های دیگر این نرم‌افزار به جز پیام‌رسانی عامل این تعداد مخاطب است. امکانات این برنامه اساسا با دیگر برنامه‌ها متفاوت است.

ایرانیان در سال 1402 آمار شگفت‌آوری در حوزه بازدید محتوا ثبت کردند. 4500 میلیارد محتوا در این سال توسط مردم ایران مشاهده شده‌است. این یعنی سهم هر ایرانی، مشاهده‌ی 220 محتوا در ساعت است که اگر مشاهده‌ی هر کدام 1 دقیقه هم زمان ببرد، هر ایرانی به صورت متوسط روزی حدود 3 و نیم ساعت در این فضا وقت صرف می‌کند. بیشترین میزان تولید و مصرف محتوا در ایران مربوط به اینستاگرام و اکثرا در فرم استوری و ویدیو کوتاه است. این محتوا در مقایسه با سالیان گذشته با متن خلاصه‌تر و تعداد کمتر هشتگ‌ منتشر شده‌است.

در فصل دوم این بررسی به موضوع «محتوای ایرانی» پرداخته می‌شود و موضوعات متفاوتی که مورد علاقه ایرانیان است مورد بررسی قرار می‌گیرد. در اینستاگرام حوزه‌ی «کسب و کار و تبلیغات» در صدر جدول قرار دارد و 31 درصد از محتوای این بستر مجازی را به خود اختصاص داده است. بعد از حوزه‌ی «کسب وکار» حوزه‌هایی مثل «سرگرمی»، «آموزشی» و «احساسی» قراردارند. بعد ازآن‌ها موضوعات سیاسی در رتبه پنجم جدول جا گرفته است که محتوای مربوط به آن 9 درصد از محتوای فضای مجازی را اشغال کرده‌ است. این درصدها در مورد تلگرام به شکل دیگری تقسیم شده‌اند. رتبه اول  محتواهای پربازدید تلگرام با 23 درصد به موضوعات «سیاسی و اقتصادی» مربوط می‌شود. سرگرمی در تلگرام اهمیت کمتری دارد و  با 10 درصد سهم از مجموع بازدیدها بعد از «تبلیغات» و «کسب و کار» و  محتواهای «احساسی» در رتبه 4ام قرار دارد. اهمیت بیشتر موضوعات سیاسی در تلگرام می‌تواند به دلیل حضور خبرگزاری‌ها در این پیام‌رسان باشد. علت دیگر استقبال بیشتر مخاطبان تلگرام از موضوعات سیاسی و اقتصادی نسبت به رقبایش همچون توییتر، دسترسی راحت‌تر به این پیام‌رسان در نسبت با توییتر است.

فصل سوم به وضعیت آگاهی برند‌ها و تعداد دنبال‌کنندگان برندها و استارت‌آپ‌ها و میزان بازدید آن‌ها می‌پردازد.  اطلاعات این فصل بیشتر در فعالیت‌های اقتصادی کاربرد دارد که موضوع این گزارش نیست.

فصل چهارم به «مصرف رسانه‌ی ایرانیان» می‌پردازد. جنجالی‌ترین خبر سال 1402 در این فصل به ما معرفی می‌شود. بر اساس بررسی‌های موسسه دیتاک پربازدیدترین اتفاق سال 1402 جنگ غزه بوده است که 49.5 میلیارد محتوا در ارتباط با آن تولید شده‌است. بعد از موضوع جنگ غزه، اعتراضات با 26 میلیون محتوا در جایگاه دوم قرار دارد و مقام سوم از آن انتخابات است. اتباع افغان با 6.5 میلیون در رتبه چهارم قرار دارد. همه‌ی موضوعات مطرح شده در بخش «محورهای جنجالی» این گزارش در مورد اتفاقات سیاسی و اجتماعی است. این آمار ناقض برخی گزاره‌های مبتنی بر مرگ امر سیاسی و اجتماعی نزد مردم ایران است. اکثر این موضوعات در فضای مجازی به دلیل ایجاد فضای دوقطبی مورد توجه بیشتری قرار گرفته‌اند.

 در مورد مناسبت‌های مورد توجه مردم ایران هم عید نوروز در رتبه اول مهم‌ترین و پربازدیدترین مناسبت ایرانی قرار دارد و بیش از 9 میلیون بازدید محتوا در مورد نوروز به ثبت رسیده است. بعد نوروز، اربعین مورد توجه قرار گرفته است که بازدید محتوای آن حدود 7 میلیون است. یکی دیگر از مناسبت‌های مذهبی که در جمع برترین مناسبت‌ها قرار دارد، عاشورا با 5 میلیون مشاهده‌ی محتوا است. 22 بهمن با 2.4 میلیون بازدید محتوا باز به ما نشان‌ می‌دهد مناسبت‌های ملی مذهبی نزد مردم ایران هنوز واجد اهمیت است.

 در ادامه این فصل به هفت شخصیت سیاسی ایران که بیشترین محتوا در مورد آن‌ها مشاهده شده است اشاره می‌شود. در صدر جدول سیدعلی خامنه‌ای  با 13.4 میلیارد بازدید و در رتبه دوم ابراهیم رییسی با 6.3 میلیارد بازدید قرار دارد. در رتبه‌های بعدی به ترتیب رضا پهلوی، محمدباقر قالیباف، مریم رجوی و شهید امیر عبدالهیان با فاصله بسیار اندک قراردارند.

در کل می‌توان گفت موضوعات مورد توجه مخاطبان ایرانی در فضای مجازی صرفا به سرگرمی معطوف نیست. مردم ایران در اینستاگرام بیشتر به دنبال محتوای سرگرم‌کننده هستند و با محتواهای متعددی از جانب فروشنده‌های مختلف مواجه می‌شوند. این موضوع تناقضی با پیگیر همزمان موضوعات سیاسی ندارد. مردم ایران هم به مسائل سیاسی و اجتماعی و هم به اخبار عکس‌العمل نشان می‌دهند و  در هر دو بخش حضور فعالی دارند. شاید در نسبت با گذشته، برخی خبرها  نتوانند جنجال‌ بزرگی ایجاد کنند اما در مجموع هنوز به موضوعات و مباحث اجتماعی و سیاسی اقبال خوبی وجود دارد. حضور قابل قبول مردم در برخی پیام‌رسان‌های داخلی نیز نکته‌ای بود که شاید به نوعی بتواند نشان‌دهنده موفقیت این برنامه‌ها و شاید موفقیت فیلترینگ در ایران باشد.